Πράξεις συμπόνοιας από αρουραίους

Για πολλά χρόνια η συμπεριφορά του ανθρώπου να βοηθάει κάποιο συνάνθρωπό του που βρίσκεται σε ανάγκη θεωρούνταν μοναδικό γνώρισμα. Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν ενδείξεις ότι και αρκετά πρωτεύοντα θηλαστικά προβαίνουν σε αυτή τη συμπεριφορά, αποκαθηλώνοντάς μας για ακόμα μία φορά από την πρωτοκαθεδρία μας. Μία νέα μελέτη όμως δείχνει ότι τέτοιου είδους συμπεριφορές εμφανίστηκαν σε ακόμη πιο πρώιμα εξελικτικά στάδια της ζωής και συγκεκριμένα υπήρχαν ήδη από τα τρωκτικά.

Οι ερευνητές έκαναν το εξής απλό πείραμα. Τοποθέτησαν σε μία ειδική "αρένα" δύο αρουραίους που φυσιολογικά μοιράζονταν ένα κοινό κλουβί. Το ένα ζώο κρατούνταν "φυλακισμένο" σε ένα ειδικό κλουβί, ένα σωλήνα ουσιαστικά που έκλεινε από τη μία μεριά με πορτάκι, το οποίο μπορούσε να ανοίξει μόνο από έξω. Το δεύτερο ζώο ήταν ελεύθερο μέσα στην αρένα, και μπορούσε να δει και να ακούσει το άλλο που ήταν στο ειδικό κλουβί.

Παρατήρησαν λοιπόν οι ερευνητές πως ο ελεύθερος αρουραίος ήταν σε μεγαλύτερη ταραχή όταν στο κλουβί υπήρχε κάποιο ζώο, παρά όταν ήταν άδειο, αποβάλλοντας έτσι την αμφιβολία των ερευνητών μήπως η συμπεριφορά του ζώου εξηγούνταν απλώς από την παρουσία του άγνωστου κλουβιού. Η αντίδραση αυτή ταιριάζει με την έννοια της "συναισθηματικής μετάδοσης", ένα φαινόμενο που παρατηρείται σε άνθρωπο και ζώα, και αναφέρεται στο συμμερισμό από ένα άτομο του φόβου, της αγωνίας ή ακόμα και του πόνου που αισθάνεται κάποιο άλλο άτομο.

Οι αρουραίοι όμως δεν έμειναν μόνο στη συναισθηματική μετάδοση. Πήγαν ένα βήμα παραπέρα όταν αφότου επιβλήθηκαν στη ίδια διαδικασία για αρκετές μέρες, κατάφεραν τελικά μόνοι τους να μάθουν πως να απελευθερώνουν τον άλλο αρουραίο. Αφού κατάφεραν να το μάθουν αυτό (κάτι που ανακάλυψαν και έμαθαν μόνοι τους, δεν το διδάχθηκαν) πήγαιναν αμέσως να τον ελευθερώσουν όταν βρίσκονταν ξανά κάτω από τις ίδιες συνθήκες.



Στη συνέχεια, για να εξακριβώσουν οι ερευνητές τα κίνητρα που οδηγούν τα ζώα σε αυτή τη συμπεριφορά προέβησαν σε μια σειρά νέων πειραμάτων. Έτσι, όταν τοποθέτησαν στο κλουβί αντί για ένα ζωντανό αρουραίο ένα ομοίωμά, οι αρουραίοι έδειξαν να μην ενδιαφέρονται να προβούν σε συμπεριφορά απελευθέρωσης. Με μερικά ακόμα παρόμοια πειράματα κατέδειξαν ότι τελικά ο λόγος για αυτήν την πράξη είναι ουσιαστικά η συμπόνοια που νοιώθουν για το άλλο ζώο, το οποίο προσπαθούν στην τελική να απαλλάξουν από τη δυσκολία του.

Ένα άλλο πολύ σημαντικό εύρημα που ενίσχυσε αυτήν την πεποίθηση είναι το γεγονός ότι όταν στην ίδια αρένα τοποθετήθηκαν δύο κλουβιά, με το ένα να έχει έναν "φυλακισμένο¨αρουραίο και το άλλο ένα κομμάτι σοκολάτας, τα ζώα ήταν εξίσου πιθανό να ελευθερώσουν πρώτα το άλλο ζώο και μετά να φάνε την σοκολάτα, παρόλο που θα μπορούσαν πρώτα να απολαύσουν τη λιχουδιά και μετά να προβούν στην πράξη συμπόνοιας.

Το επόμενο βήμα των ερευνητών είναι να εξακριβώσουν τις αιτίες για τις οποίες κάποιοι αρουραίοι του πειράματος προέβησαν σε αυτή τη συμπεριφορά, ενώ κάποιοι άλλο όχι. Πρώιμα αποτελέσματα προτείνουν ότι τα θηλυκά είναι πιο πιθανό να βοηθήσουν τον εγκλωβισμένο αρουραίο, κάτι που πιθανώς να σχετίζεται με τα συναισθήματα της μητρότητας.

Πολύ σημαντικά είναι το λόγια ενός εκ των συγγραφέων της εργασίας. Λέει λοιπόν πως "όταν δρούμε χωρίς συμπόνοια δρούμε στην ουσία ενάντια στη βιολογική κληρονομιά μας. Αν οι άνθρωποι άκουγαν και δρούσαν συχνότερα σύμφωνα με τη βιολογική κληρονομιά τους, θα βρισκόμασταν σίγουρα σε καλύτερη κατάσταση".

Προσαρμογή από ScienceDaily

Πετρέλαιο στη θάλασσα

Κάθε χειμώνα η θάλασσα του Θερμαϊκού κόλπου κατακλύζεται από πουλιά. Γλάροι, κορμοράνοι, αλλά ακόμα και πελεκάνοι, κύκνοι, λαμπροβούτια, θαλασσοκόρακες και κάποια είδη παπιών. Για μένα ένα από τα εντυπωσιακότερα είναι τα μαυροβουτηχτάρια. Είναι τα μοναδικά (μαζί με τους κορμοράνους) που πλησιάζουν πολύ την προβλήτα και έτσι μπορείς να τα παρατηρείς χωρίς κιάλια καθώς βουτούν συνέχεια για τροφή. Όσοι δεν τα έχετε παρατηρήσει ποτέ, αξίζει τον κόπο μια βόλτα.

Με λύπη διάβασα χθες για 9 μαυροβουτηχτάρια νεκρά λόγω πετρελαίωσης. Δυστυχώς στο Θερμαϊκό έχει συμβεί και άλλες φορές ανάλογο, σε τέτοια έκταση όμως νομίζω πρώτη φορά.

Μη πάει το μυαλό σας σε διαρροές πετρελαίου από την Bp ή σε ατυχήματα τύπου Exxon Valdez. Μάλλον πρόκειται απλά για την τακτική του ξεπλύματος των δεξαμενών των πλοίων στα ανοιχτά των θαλασσών όπου κανείς δεν μπορεί να σε καταλάβει και καταγγείλει. Με αυτό το ξέπλυμα πάντα διαφεύγει μια ποσότητα πετρελαίου στο νερό η οποία είναι επιζήμια για τα οικοσυστήματα της περιοχής, ενώ επιπλέον το πετρέλαιο αυτό πολλές φορές ξεβάλεται σε ακτές απειλώντας έτσι ακόμα και τους λουόμενους Ένα παράδειγμα είναι ο φημισμένος Μπάλος στην Κρήτη, όπου τα βράχια στην περιοχή είναι καλυμμένα με πίσσα.

Το πιο σημαντικό σημείο στο θέμα αυτό είναι ότι αν και όλοι συγκινούμαστε και ευαισθητοποιούμαστε όταν συμβαίνει κάποιο ατύχημα με αποτέλεσμα τη διαρροή πετρελαίου στη θάλασσα, οι ποσότητες που προέρχονται από τέτοια περιστατικά δεν αποτελούν παρά μόνο το 3% του συνολικού πετρελαίου που διαφεύγει στη θάλασσα. Έτσι, αν και τοπικά προκαλούν όντως αλλαγές στα οικοσυστήματα (πιθανώς όχι τόσο μεγάλη καταστροφή όσο πιστεύουμε), σε μακροκλίμακα οι συνέπείες τους δεν είναι τόσο μεγάλες.

Από την άλλη, η διαφυγή πετρελαίου από τις δεξαμενές και τα ύφαλα των πλοίων αποτελεί του 15% της ολικής ποσότητας πετρελαίου στη θάλασσα, ενώ τα βιομηχανικά απόβλητα ευθύνονται για το 62%! Αυτό το 15% που χάνεται από τα πλοία είναι πολύ περισσότερο κατανεμημένο στη θάλασσα συγκριτικά με τα ατυχήματα που είναι περισσότερο περιορισμένα χωρικά. Είναι αναμενόμενο περισσότερο τέτοιο πετρέλαιο να είναι και αυτό που φτάνει στις ακτές, ειδικά σε περιοχές με έντονα ρεύματα.

Από όπου και να προέρχεται βέβαια το πετρέλαιο στη θάλασσα (το 10% λ.χ. είναι φυσικής προέλευσης, θα υπήρχε και χωρίς εμάς) είναι πάντα θλιβερό να βλέπεις ζώα να πεθαίνουν εξαιτίας αυτού.

Ταξιδιάρικα πουλιά...όλο εκπλήξεις

Η δακτυλίωση των πτηνών είναι μία τεχνική που χρησιμοποιείται ευρέως για τη μελέτη τους. Με αυτήν, τοποθετείται ένα διακριτικό (συνήθως καλείται δαχτυλίδι) σε ένα σημείο στο σώμα του πουλιού, ώστε αυτό αφενός να μην επηρεάζει την επιβίωση του ζώου, αλλά και να είναι διακριτό σε πιθανή επαναπαρατήρηση του πτηνού. Συχνά για τα μικρόπουλα και τα μικρόσωμα γενικά πουλιά χρησιμοποιούνται δαχτυλίδια στο πόδι, τα οποίο με κάποιο κωδικό που φέρουν μπορεί να γίνει ανάκτηση δεδομένων σχετικά με το πού δακτυλιώθηκε αυτό το πουλί, πότε, τι ηλικία και τι βάρος είχε τότε και άλλα πολλά.

Μία πολύ σημαντική χρήση τη δακτυλίωσης των πουλιών είναι η μελέτη της μεταναστευτικής συμπεριφοράς τους. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως η πρώτη τεκμηρίωση της μετανάστευσης μεγάλων αποστάσεων ήρθε το 1822 όταν στη Γερμανία παρατηρήθηκαν πελαργοί που έφεραν τμήματα από βέλη στο σώμα τους, βέλη όμως που ανιχνεύονταν μόνο σε φυλές της Αφρικής.

Μία πολύ ενδιαφέρουσα πληροφορία που μπορεί να ανακτήσει κανείς μελετώντας το αρχείο των διακτυλιώσεων είναι η μακροβιότητα των πουλιών. Αν για παράδειγμα δακτυλιωθεί ένας νεοσσός κάποιου είδους και εν συνεχεία αν κατά τύχη επαναβρεθεί μετά από μερικά χρόνια (ζωντανός ή νεκρός) με σιγουριά μπορούμε να πούμε ότι το είδος αυτό έχει τη δυνατότητα να ζήσει τουλάχιστον τόσα χρόνια. Φυσικά και η τιμή αυτή δεν μπορεί να είναι απόλυτη, αποτελεί όμως μια πολύ αξιόλογη εκτίμηση.

Από το αρχείο της EURING, του Ευρωπαϊκού οργανισμού συντονισμού της δακτυλίωσης στην Ευρώπη, μπορεί κανείς να βρει δεδομένα μακροβιότητας για τα περισσότερα είδη πουλιών που απαντούν στην Ευρώπη. Ακολουθούν κάποια παραδείγματα, όπου πατώντας στο όνομα του πουλιού μπορείτε να δείτε την εικόνα του.

Το σπουργίτι (Passer domesticus) λοιπόν, έχει βρεθεί να ζει μέχρι 19 χρόνια και 9 μήνες, ενώ η δεκαοκτούρα (Streptopelia decaocto) 17 χρόνια και 8 μήνες. Ο κοκκινολαίμης (Erithacus rubecula) που κάθε χειμώνα μας παίρνει τα αυτιά στα πάρκα με τα τιτιβίσματά του ζει τουλάχιστον 19 χρόνια, ενώ το αηδόνι (Luscinia megarhynchos) περίπου 11. Ένα άλλο πολύ κοινό πουλί των πόλεων, η κουρούνα (Corvus corone), ζει και αυτή περίπου 19 χρόνια, ενώ κάποια αρπακτικά όπως η γερακίνα (Buteo buteo) και ο χρυσαετός (Aquila chrysaetos) ζουν 29 και 32 χρόνια αντίστοιχα.

Το ρεκόρ μακροζωίας το κατέχει ο Μύχος του Ατλαντικού (Puffinus puffinus) που παρατηρήθηκε από δακτυλιωτή όντας ακόμα ζωντανός στα 51 του χρόνια. Στον αντίποδα, μικρό προσδόκιμο ζωής έχουν κάποια άλλα είδη, όπως η καμπίσια πέρδικα (Perdix perdix) και ο χρυσοβασιλίσκος (Regulus regulus) με 5 χρόνια.

Μία ακόμη πολύ ενδιαφέρουσα πτυχή της μεταναστευτικής συμπεριφοράς που φανερώνεται από τις δακτυλιώσεις είναι η ταχύτητα με την οποία μπορεί να μετακινείται κάποιο πουλί. Από το Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλίων (Ε.Κ.Δ.Π.) αυτή τη φορά διαβάζουμε για ένα μαυροσκούφη (Sylvia atricapilla) που μέσα σε μία εβδομάδα ταξίδεψε από τη Νορβηγία στη Ελλάδα και συγκεκριμένα στη Λέσβο. Έτσι κάλυψε 2.875 χλμ, ταξιδεύοντας κάθε μέρα κατά μέσο όρο 411 χλμ! Μία κιτρινοσουσουράδα (Motacilla flava) ξεκίνησε το ταξίδι της από τη Νιγηρία και σε 8 ημέρες βρέθηκε στο Κολυμβάρι Χανίων, καλύπτοντας 322 χλμ κάθε μέρα.

Ακόμα, πολύ εντυπωσιακές είναι και οι απόλυτες αποστάσεις που έχουν βρεθεί να διανύουν διάφορα πουλιά που εντοπίστηκαν στην Ελλάδα, με κορυφαία επίδοση αυτή ενός πελαργού (Ciconia ciconia) που δακτυλιώθηκε στην Καρδίτσα και επανευρέθηκε στο Δυτικό Ακρωτήριο της Νοτίου Αφρικής (7.884 χλμ). Πολλά είδη παπιών που δακτυλιώθηκαν στη Σιβηρία έχουν βρεθεί σε λίμνες τις Ελλάδας, έχοντας διανύσει δηλαδή συνολικά 4 με 5.000 χλμ!

Βέβαια, τέτοιου είδους στοιχεία προκύπτουν πλέον και με πιο σύγχρονα μέσα, όπως η τοποθέτηση πομπών στα ζώα και η παρακολούθηση της κάθε τους κίνησης μέσω δορυφόρου. Τέτοιες μέθοδοι δεν συνίστανται για μακροχρόνιες μελέτες, καθώς οι πομποί έχουν μία ημερομηνία λήξης, ενώ είναι και πολύ ακριβότεροι από τη μελέτη με τα δαχτυλίδια. Αφήστε που η δακτυλίωση πουλιών είναι μία πολύ ευχάριστη, "ρομαντική" και μερακλήδικη διαδικασία για τους λάτρεις των πτηνών.

Κλέφτες πιγκουίνοι

Υπάρχουν αρκετοί που θεωρούν τις σχέσεις που υπάρχουν σε μια βιοκοινότητα να αποτελούν τη βάση για μια πιο ηθική ζωή, την οποία πρέπει να υιοθετήσει ο άνθρωπος στην δική του κοινωνία. Έτσι, δεν θα υπάρχουν πράξεις όπως το κλέψιξο, οι πόλεμοι, η εξαπάτηση γενικότερα. Αυτό φυσικά είναι τέραστια παρεξήγηση. Τίποτα από αυτά δεν ισχύει στο ζωϊκό βασίλειο. Αντίθετα, πολλά είναι τα παραδέιγματα που μας δείχνουν ότι η εξαπάτηση αποτελεί ένα πολύ βασικό κομμάτι της συμπεριφοράς σε πολλά είδη ζώων. Για του λόγου το αληθές δείτε το απολαυστικό βίντεο:

Εξελικτική αιτιολόγηση καρδιακών επεισοδίων στα θηλαστικά

Μπορούν τα πουλιά να υποστούν καρδιακά επεισόδια; Μία νέα μελέτη προτείνει ότι οι καρδιαγγειακές ασθένειες μπορεί να είναι μία ατυχής συνέπεια στην εξέλιξη των θηλαστικών. Συγκεκριμένα, προτείνεται ότι τα αιμοπετάλια του αίματος που είχαν προσφέρει στα αρχέγονα θηλαστικά ένα εξελικτικό πλεονέκτημα, τώρα προδιαθέτουν τους ανθρώπους σε καρδιαγγειακές ασθένειες.

Η σημασία των αιμοπεταλίων είναι μεγάλη, καθώς προστατεύουν τους οργανισμούς από απώλεια αίματος αλλά και λοιμώξεις όταν εμφανίζεται κάποιος τραυματισμός. Συνεπώς είναι πολύ λογικό κάποιος να αναρωτηθεί γιατί αιμοπετάλια υπάρχουν μόνο στο αίμα των θηλαστικών.

Εκτός όμως από την αποτροπή της αιμορραγίας τα αιμοπετάλια είναι υπεύθυνα και για τη δημιουργία θρόμβων σε περιοχές αιμοφόρων αγγείων όπου υπάρχουν πλάκες αθηροσκλήρωσης. Έτσι, φέρουν μεγάλη ευθύνη για την εμφάνιση καρδιακών και εγκεφαλικών επεισοδίων.

Παρά όμως τη σημαντικότητά τους, τα αιμοπετάλια απαντώνται μόνο στα θηλαστικά, ενώ κατώτερα σπονδυλωτά, όπως τα πτηνά, φέρουν τα λεγόμενο θρομβοκύτταρα. Αυτά, αν και διπλάσια σε μέγεθος συγκριτικά με τα αιμοπετάλια, εμφανίζουν πολύ χαμηλότερες συγκεντρώσεις στην πρωτεΐνη "υποδοχέας του ινωδογόνου" (fibrinogen receptor), αλλά και πλήρη ανεπάρκεια στον υποδοχέα της διφωσφορικής αδενοσίνης (ADP receptor) που δρουν στο μονοπάτι που είναι απαραίτητο για τη δημιουργία αποφρακτικών θρόμβων στο αρτηριακό σύστημα.

Έτσι, οι ερευνητές έδειξαν ότι τα θρομβοκύτταρα δεν είναι ικανά να σχηματίζουν τρισδιάστατες συναθροίσεις, ένα πολύ σημαντικό βήμα στην παθογένεση των εγκεφαλικών και καρδιακών επεισοδίων. Από την άλλη βέβαια, τα θρομβοκύτταρα δεν ήταν αρκετά αποδοτικά στην δημιουργία φραγμών σε τραυματισμούς για την αποφυγή έντονης αιμορραγίας.

Συνεπώς, είναι λογικό να εικασεί κάποιος (μένει να ελεγχθεί από άλλα πειράματα) ότι τα αιμοπετάλια έδωσαν ένα εξελικτικό πλεονέκτημα στα αρχαϊκά θηλαστικά συγκριτικά με τα άλλα σπονδυλωτά σε ότι αφορά την αντιμετώπιση των τραυμάτων. Τώρα το ότι στη συνέχεια αυτό έχει αποδειχθεί σχεδόν ολέθριο για τον σύγχρονο άνθρωπο είναι θέμα τρόπου ζωής, που κατόρθωσε πλέον να μετατρέψει τα "εξελικτικά μας πλεονεκτήματα" σε μειονεκτήματα.

Άρθρο σε ελεύθερη απόδοση από ScienceDaily

Μαντζουράνα, η θεραπευτική

Η μαντζουράνα Origanum majorana L. είναι αυτοφυές ποώδες αρωματικό φυτό της Μεσογείου συγγενικό της ρίγανης. Τα άνθη της είναι φαιά με λέπια και ανθίζει από Ιούλιο μέχρι Σεπτέμβριο. Από την αρχαιότητα καλλιεργείται στην Ελλάδα εξαιτίας των φαρμακευτικών της ιδιοτήτων. Ο Ιπποκράτης χρησιμοποιούσε την μαντζουράνα σαν αντισηπτικό. Επίσης, χρησιμοποιείται στη μαγειρική, στη ζαχαροπλαστική, στην αρωματοποιία.

Η μαντζουράνα είναι καλή πηγή ιχνοστοιχείων, μετάλλων και βιταμινών και δρα ως τονωτικό αλλά και καταπραϋντικό του νευρικού συστήματος. Επιπλέον, το ρόφημα μαντζουράνας καταπραΰνει το βήχα.

Συνταγή: βράζουμε ένα κουταλάκι αποξηραμένης μαντζουράνας σε νερό για λίγα λεπτά. Καταπραΰνει το βήχα, συνταγή της γιαγιάς μου για να σταματήσει το βήχα που είχα όταν ήμουν άρρωστη από κοκκύτη. Πραγματικά αποτελεσματικό!

Η ευφυία των κουρούνων

Όπως όλοι πιθανώς να γνωρίζεται αρκετά συχνά επιχειρείται η θανάτωση κάποιων ζώων που λόγω της στενής σχέσης τους με τον άνθρωπο αυξάνουν εκθετικά τους πληθυσμούς τους και έτσι δημιουργούν προβλήματα σε πληθυσμούς άλλων ζώων. Το φαινόμενο αυτό εφαρμόζεται αρκετά συχνά και στην Ελλάδα, ενώ επιπλέον μερικές φορές είναι τέτοια η ανάγκη να περιοριστεί κάποιος πληθυσμός που η θανάτωση λαμβάνει χώρα από επιστήμονες. Πιθανώς όμως, στα αστικά περιβάλλοντα που τα προβλήματα προς άλλους πληθυσμούς δεν είναι τόσο μεγάλα, είναι καλό να υπάρχουν καινοτόμες ιδέες για μια πιο αρμονική συνύπαρξη. Βλέποντας αυτό το βίντεο θα καταλάβετε ακριβώς τι εννοώ.

Τα λόγια των πιθήκων σκέλος 2ο

Πριν λίγο καιρό είχαμε δημοσιεύσει το πρώτο σκέλος για τα "λόγια των πιθήκων". Το δεύτερο σκέλος θα επικεντρωθεί στο ευφυές πείραμα των Robert Seyfarth, Dorothy Cheney και Peter Marler (1980), με σκοπό να ελέγξουν εάν τα καλέσματα συναγερμού των κερκοπιθήκων Chlorocebus pygerythrus μεταφέρουν όντως πληροφορίες ή είναι απλώς μία ανεξέλεγκτη ακουστική απόκριση στους θηρευτές. Το ερώτημα ήταν απλό: θα εξήγαγαν τα καλέσματα συναγερμού από μόνα τους διαφορετικές αποκρίσεις;

Να λοιπόν τι κάναν οι ερευνητές στο πεδίο. Χρησιμοποίησαν κρυμμένα μικρόφωνα για να παίξουν playback από ηχογραφημένα καλέσματα συναγερμού των κερκοπίθηκων. Αυτά ήταν ισομερώς κατανεμημένα μεταξύ αυτών για λεοπαρδάλεις, για αετούς και για φίδια, τα οποία ήταν ηχογραφημένα από γνωστά άτομα (ένα ενήλικο αρσενικό, ένα ενήλικο θηλυκό και ένα νεαρό) στο πεδίο. Οι δοκιμασίες έλαβαν χώρα τόσο όταν οι πίθηκοι ήταν στο έδαφος, όσο και όταν βρίσκονταν στα δέντρα και φυσικά απουσία θηρευτών ώστε να μην επηρεαστούν τα αποτελέσματα από αποκρίσεις λόγω οπτικής επαφής με θηρευτές. Τα καλέσματα αναπαράχθηκαν σε διαφορετικά πλάτη συχνοτήτων ώστε να μιμηθούν τα φυσικά καλέσματα.

Με αυτόν τον πειραματικό σχεδιασμό λοιπόν, εξήχθησαν δύο τύποι αποκρίσεων. Πρώτον, άτομα κάθε ηλικίας και φύλου κοίταξαν προς την κατεύθυνση της πηγής και ξόδεψαν πολύ χρόνο σκανάροντας το περιβάλλον τους. Οι ερευνητές πιστεύουν πως μπορεί να σκανάρουν την περιοχή για να βρουν περισσότερα στοιχεία από την πηγή αλλά και από το περιβάλλον τους.

Δεύτερον, κάθε κάλεσμα συναγερμού φαίνεται να εγείρει μια διακριτή απόκριση από τους δέκτες. Θυμάστε που οι δοκιμές έγιναν όταν οι κερκοπίθηκοι ήταν στο έδαφος και στα δέντρα; Όταν ήταν στο έδαφος, τα καλέσματα για λεοπαρδάλεις ήταν πιο πιθανό να τους κάνουν να τρέξουν και να σκαρφαλώσουν σε δέντρα ενώ καλέσματα για αετούς να τους κάνουν να τρέχουν για να καλυφθούν σε θάμνους. Καλέσματα για φίδια από την άλλη ήταν πιο πιθανό να τους κάνουν να κοιτάνε κάτω. Όταν, όμως, οι πίθηκοι ήταν στα δέντρα καλέσματα για λεοπαρδάλεις τους έκαναν να σκαρφαλώνουν πιο ψηλό στο δέντρο και να κοιτάνε κάτω. Καλέσματα για αετούς τους έκαναν να κοιτούν πάνω και μερικές φορές να φεύγουν από το δέντρο, ενώ καλέσματα για φίδια τους έκαναν να κοιτούν κάτω.

Από αυτά τα αποτελέσματα ο Seyfarth και οι συνεργάτες του υπέθεσαν ότι τα καλέσματα συναγερμού αυτών των κερκοπίθηκων από μόνα τους μπορούσαν να προκαλέσουν διακριτές αποκρίσεις. Είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς εάν αυτά τα καλέσματα συμβολίζουν μία λεοπάρδαλη ή μία εντολή του τύπου "σκαρφάλωσε στο δέντρο". Παρόλα αυτά μπορούμε να αξιώνουμε ότι τα καλέσματα είναι βασικά σινιάλα με σημασία που χρησιμοποιούνται για να προειδοποιήσουν άλλα άτομα του είδους για έναν επικείμενο κίνδυνο.

Πηγή: Primatology.net

Στο βίντεο αυτό ο βασικός ερευνητής των παραπάνω πειραμάτων, Robert Seyfarth, περιγράφει συνοπτικά τα αποτελέσματά του.

Ξυλεια: πηγή ανάπτυξης του πολιτισμού

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ξύλου, όπως η πυκνότητα του ξυλώματος, η μηχανική αντοχή και η ελαστικότητα το καθιστούν σημαντικό υλικό με πολλαπλές χρήσεις. Η χρήση του ξύλου από τον άνθρωπο ξεκινάει όταν αρχίζει και η ιστορία του. Κατά την παλαιολιθική εποχή χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή κατοικιών, ως βοήθημα για την καλλιέργεια των φυτών και φυσικά ως καύσιμη ύλη. Κατά την κλασσική εποχή ολόκληροι πολιτισμοί, όπως ο Κυκλαδίτικος και ο Μινωικός πολιτισμός, στήριξαν την ανάπτυξή τους στην χρήση της ξυλείας. Από ξύλο κατασκευάζονταν την εποχή εκείνη ναοί, τμήματα ανακτόρων, διάφορα διακοσμητικά στοιχεία και φυσικά τα πλοία. Στις επόμενες εποχές, η χρήση του ξύλου ευνόησε τη δημιουργία τεχνολογικών επιτευγμάτων και μηχανών, ενώ συνέβαλλε και στην ανάπτυξη της ναυσιπλοΐας.

Όσον αφορά στην ένταση που δέχτηκαν τα μεσογειακά κυρίως δάση λόγω της ναυπηγικής χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα εκτεταμένης χρήσης του ελάτου κατά την ομηρική εποχή. Σύμφωνα με την Ιλιάδα (II 494-877) στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας συμμετείχαν 934 πεντηκόντοροι (τύπος πλοίου εποχής) για την κατασκευή των οποίων χρειάστηκαν 47.500 περίπου κορμοί ελάτων.

Το παραπάνω παράδειγμα είναι ενδεικτικό της πίεσης που δέχονταν τα δάση λόγω της εκτεταμένης χρήσης του ξύλου ως πρώτη ύλη. Αυτό σε συνδυασμό με την πίεση –μικρότερης ή μεγαλύτερης έντασης- που δέχτηκαν τα δάση στο πέρας της ιστορίας του ανθρώπου λόγω της ανάγκης για δημιουργία καλλιεργήσιμης γης, βοσκοτόπων αλλά και λόγω της επέκτασης των πόλεων ως συνάρτηση της αύξησης του πληθυσμού, είχε ως αποτέλεσμα να αλλάζει τόσο η σύνθεση όσο και η έκταση των δασικών οικοσυστημάτων.

Η εκτεταμένη χρήση των προϊόντων του δάσους και πιο συγκεκριμένα της ξυλείας έχει ως συνέπεια να παραμένουν ελάχιστα δάση παρθένα, δάση τα οποία δηλαδή δεν έχουν διαχειριστεί ή εκμεταλλευτεί από τον άνθρωπο. Μία από τις πολλές περιπτώσεις αλλαγής της σύνθεσης των δασικών οικοσυστημάτων λόγω επέμβασης του ανθρώπου είναι αυτή των μικτών δασών Quercus canariensis και Q. suber στη νότια Ισπανία. Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα τα δύο είδη δρυός κατείχαν ίσο περίπου ποσοστό στη σύνθεση του δάσους. Η ξυλεία από το είδος Q. canariensis χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή του σιδηροδρομικού δικτύου ενώ το Q. suber προμήθευε καύσιμη ύλη την περιοχή. Με την ανάπτυξη όμως της βιομηχανίας φελλού στις αρχές του 20ου αιώνα το Q. suber κυριαρχεί στο δασικό οικοσύστημα εις βάρος του Q. canariensis διότι ευνοείται από την διαχείριση καθώς αυτό οφείλεται για την παραγωγή φελλού και επομένως είναι είδος με μεγάλη οικονομική σημασία.

Τα λόγια των πιθήκων σκέλος 1ο

Έχω αναφερθεί και με παλαιότερα άρθρα στην ικανότητα "ομιλίας" και άλλων ειδών εκτός από του ανθρώπου, όπως για παράδειγμα σε κάποιους εδαφόβιους σκίουρους αλλά και σε νυχτερίδες. Φυσικά, το ανθρώπινο είδος αποτελεί την επιτομή του νοήματος της ομιλίας,καθώς με αυτό μπορεί και εκφράζει εκτός από γεγονότα, σκέψεις και συναισθήματα κάτι που δεν έχει φανεί να ισχύει σε άλλους οργανισμούς. Όσο πιο πολύ μελετάμε τέτοιες συμπεριφορές ανακαλύπτουμε ότι κάποια είδη έχουν αρκετά ανεπτυγμένους τρόπους στο να αναφέρονται σε δεδομένα που συμβαίνουν γύρω τους. Παραθέτω το πρώτο κομμάτι από ένα άρθρο για τα καλέσματα συναγερμού ενός είδους κερκοπίθηκου, του Chlorocebus pygerythrus, από το Primatology.net.

"Τα αντιθηρευτικά καλέσματα συναγερμού είναι σημαντικά για τα κοινωνικά ζώα καθώς προειδοποιούν άλλους για θηρευτές που πλησιάζουν. Χωρίς την ύπαρξη "γλώσσας" - κάποια πρωτεύοντα είναι γνωστό ότι εκπέμπουν καλέσματα συναγερμού ειδικά για κάθε θηρευτή ώστε να ενημερώσουν τους "δικούς τους". Σε αυτά τα πρωτεύοντα συγκαταλέγονται οι λεμούριου με τη δακτυλιωτή ουρά (Lemur catta), οι λευκοπρόσωποι καπουτσίνοι (Cebus capucinus), οι πίθηκοι Diana (Cercopithecus diana), οι πίθηκοι του Campbell (Cercopithecus campbelli) καθώς και οι κερκοπίθηκοι με τους οποίους ασχολείται αυτό το άρθρο (Chlorocebus pygerythrus).

Τα καλέσματα συναγερμού είναι συνήθως υψηλής συχνότητας καθώς είναι δύσκολο μέσω αυτών ο θηρευτής να εντοπίσει ζώο που φωνάζει. Από την άλλη, καλέσματα χαμηλής συχνότητας εντοπίζονται ευκολότερα. Τα καλέσματα που εντοπίζονται δύσκολα από θηρευτές επιλέγονται κατά την διαδικασία της εξέλιξης, καθώς τα άτομα της λείας του ίδιου είδους μπορούν να λάβουν το προειδοποιητικό μήνυμα, αλλά οι θηρευτές δεν μπορούν να ανακαλύψουν τη θέση του ατόμου που φωνάζει. Αν ένα άτομο προειδοποιήσει αποτελεσματικά το κοινωνικό γκρουπ του ενώ ταυτόχρονα δεν αποκαλύπτει τη θέση του θα μειώσει σημαντικά την πιθανότητα να εντοπιστεί ο πομπός ενώ θα αυξήσει την πιθανότητα να αποφύγουν τα άτομα του είδους του να αποφύγουν και αυτά τη θήρευση.

Το άρθρο αυτό θα επικεντρωθεί σε μία μελέτη των Seyfarth et al. (1980) γύρω από τα καλέσματα συναγερμού των κερκοπίθηκων (Chlorocebus pygerythrus). Οι πίθηκοι αυτοί απαντούν στο παλαιό κόσμο και εξαπλώνονται μεταξύ της ανατολικής και της νότιας Αφρικής. Το είδος αυτό είναι ημερόβιο και δημιουργεί κοινωνικές ομάδες με στενούς δεσμούς. Περπατούν στα τέσσερα και είναι τόσο εδαφόβια αλλά και δεντρόβια. Όπως και οι περισσότεροι πίθηκοι του Παλαιού Κόσμου φέρουν ειδικές δομές στα μάγουλα (cheek pouches) που τους επιτρέπουν να αποθηκεύουν φαγητό για να το καταναλώσουν αργότερα. Εμφανίζουν φυλετικό διμορφισμό και τα αρσενικά άτομα είναι μεγαλύτερα στο μέγεθος από τα θηλυκά.

Το είδος αυτό είναι γνωστό ότι εκπέμπει διαφορετικά για κάθε θηρευτή καλέσματα συναγερμού. Τρία πολύ καλά μελετημένα καλέσματα είναι αυτά για τις λεοπαρδάλεις, για ένα είδους αετού (Polemaetus bellicosus) και για τους πύθωνες. Τα καλέσματα συναγερμού για τις λεοπαρδάλεις είναι σύντομα και τονικά που προκαλούνται από μία σειρά εισπνοών και εκπνοών. Τα καλέσματα για τους αετούς είναι χαμηλού τόνου γρυλλισμοί, ενώ για τους πύθωνες είναι υψηλοί τόνοι. Διαφορετικά καλέσματα προκαλούν διαφορετικές αντιδράσεις στα άτομα που ακούν τους ήχους. Παρ' όλα αυτά, η πρώτη αντίδραση των πιθήκων είναι να κοιτάξει προς την κατεύθυνση του πομπού. Κοιτώντας προς την κατεύθυνση του καλέσματος μπορούν να καταλάβουν για ποιο λόγο έγινε το κάλεσμα, καθώς επίσης παρατηρώντας προς τα που κοιτάει ο πομπός μπορούν να καταλάβουν την κατεύθυνση του κινδύνου. Τα διαφορετικά είδη καλέσματος μπορείτε να τα ακούσετε σε αυτό το site.

Όπως είπαμε και πριν, διαφορετικά καλέσματα επάγουν διαφορετικές συμπεριφορές. Έτσι, ένα κάλεσμα για λεοπαρδάλεις θα κάνει τους πιθήκους να τρέξουν προς τα δέντρα και να σκαρφαλώσουν σε αυτά ώστε να αποφύγουν να πέσουν σε κάποια ενέδρα τους. Επιπλέον, οι πίθηκοι αυτοί θα προτιμήσουν κλαδιά σχετικά μικρά και απομακρυσμένα από τον κορμό γιατί παρόλο που οι λεοπαρδάλεις είναι ικανές να σκαρφαλώνουν σε δέντρα, τα κλαδιά αυτά δεν μπορούν να αντέξουν το βάρος τους. Όταν σημαίνει συναγερμός για αετούς οι πίθηκοι είτε κοιτούν προς τα πάνω, είτε τρέχουν προς θάμνους, ή και τα δύο, με σκοπό να αποφύγουν ενδεχόμενη εναέρια επίθεση. Τέλος, συναγερμός για πύθωνες κάνει τους πιθήκους να σταθούν όρθιοι στα δύο πίσω πόδια και παρατηρούν το έδαφος.

Οι ενήλικοι πίθηκοι είναι πιο ικανοί στο να διακρίνουν πότε πρέπει να βγάλουν ένα κάλεσμα συναγερμού. Από την άλλη, τα βρέφη και τα νεαρά άτομα δεν είναι τόσο καλοί στη διάκριση των "εχθρών" και έτσι βγάζουν καλέσματα για λεοπαρδάλεις στα περισσότερα τετράποδα που θα συναντήσουν, για αετούς σε οποιοδήποτε πουλί συναντήσουν και για πύθωνες οτιδήποτε έχει μορφή ραβδιού. Παρ' όλα αυτά, τα ενήλικα άτομα σημαίνουν συναγερμό μόνο σε αρπακτικά πουλιά και όχι στα υπόλοιπα. Συμπεραίνουμε λοιπόν, ότι καλούν σε συναγερμό για αετούς μόνο όταν το πουλί που αντικρίζουν μοιάζει στη σιλουέτα με το είδος που αποτελεί το θηρευτή τους. Καθώς οι πίθηκοι αυτοί μεγαλώνουν φαίνεται πως συσχετίζουν καλύτερα τα καλέσματα συναγερμού με συγκεκριμένα είδη. Γενικά πάντως, τα άτομα της ομάδας δίνουν μεγαλύτερη σημασία σε καλέσματα που προέρχονται από ενήλικα παρά από ανήλικα άτομα.

Η μελέτη αυτή του Seyfarth και των συνεργατών (1980) έθεσε γερές βάσεις για να κατανοήσουμε την πολυπλοκότητα της επικοινωνίας των ζώων. Δείχνοντας ότι οι πίθηκοι που μελετήθηκαν έχουν διαφορετικά καλέσματα συναγερμού για διαφορετικά είδη θηρευτών, μπορούμε να υποθέσουμε πως είναι ικανοί να κατηγοριοποιούν διαφορετικά είδη. Η ικανότητα να ξεχωρίζουν τα τετράποδα ζώα, τα πουλιά και οφίομορφα αντικείμενα αναπτύσσεται κατά τη βρεφική ηλικία. Καθώς οι πίθηκοι μεγαλώνουν γίνονται καλύτεροι στο να συσχετίζουν καλέσματα συναγερμού με διαφορετικά είδη θηρευτών.

Το φαινόμενο της γενίκευσης των αντικειμένων κατά τη βρεφική ηλικία είναι κοινό μεταξύ των πιθήκων αυτών και των ανθρώπων. Για παράδειγμα, καθώς ένα μωρό μαθαίνει τη λέξη "σκύλος" θα χαρακτηρίζει κάθε τετράποδο ζώο ως σκύλο. Ενώ το βρέφος μεγαλώνει τόσο αυξάνεται και η ικανότητά τους να αναγνωρίζει τη σημασιολογία των λέξεων που έχει μάθει. Η απόκτηση, όμως, των ικανοτήτων για καλέσματα συναγερμού είναι διαφορετική από τη απόκτηση της ικανότητας του λόγου στο άνθρωπο. Τα καλέσματα συναγερμού στους πιθήκους είναι ενστικτώδη και δεν είναι προϊόν μάθησης. Οι άνθρωποι, αντίθετα, πρέπει να μάθουν τη γλώσσα. Αν δεν καταφέρουν να τη μάθουν μέσα σε μια "κρίσιμη περίοδο" θα έχει γενικά ως αποτέλεσμα να μη μπορέσουν να τη μάθουν και αργότερα.

Οι περισσότεροι από εμάς ερμηνεύουμε τα καλέσματα συναγερμού των ζώων ως μία μη ελεγχόμενη ακουστική αντίδραση σε πόνο ή φόβο, όπως όταν ένας άνθρωπος ουρλιάζει εάν πιάσει το δάκτυλό του στην πόρτα. Ενώ αυτό δεν είναι εντελώς λάθος, μερικά καλέσματα ζώων μεταφέρουν κυριολεκτικά πληροφορίες από τον πομπό στον δέκτη. Οι Seyfarth et al. (1980) υπέθεσαν ότι τα καλέσματα συναγερμού των πιθήκων που μελέτησαν είναι στην πραγματικότητα σημασιολογικά σήματα ή συμβολικά σινιάλα επειδή κάθε κάλεσμα φαίνεται πως σημαίνει κάτι στους πιθήκους που ακούνε. Παρόλο που δε γνωρίζουμε εάν οι συναγερμοί αυτοί σημαίνουν όντως "λεοπάρδαλη" ή "σκαρφάλωσε σε ένα δέντρο", γνωρίζουμε ότι μεταφέρουν συγκεκριμένες πληροφορίες σε άτομα του ίδιου είδους (και όχι μόνο θα έλεγα) για θηρευτές που πλησιάζουν."

Βιβλιοπαρουσίαση - Οι επτά κόρες της Εύας

Το βιβλίο "Οι επτά κόρες της Εύας - Η γενετική καταγωγή των Ευρωπαίων" του Μπράιν Σάικς (Bryan Sykes) ήθελά από καιρό να το διαβάσω, καθώς με ενδιαφέρει η καταγωγή του ανθρώπου και είχα ακούσει καλά λόγια. Ο συγγραφέας προσπαθεί να παρουσιάσει τα αποτελέσματά ερευνών του που σχετίζονται με τη μοριακή εξέλιξη των Ευρωπαίων μέσω της ανίχνευσης των προτύπων που προέκυψαν από την ανάλυση μιτοχονδριακών γονιδίων σε ανθρώπους. Την εποχή εκείνη, οι εργασίες αυτές ήταν αρκετά πρωτότυπες και σπάνιες, σήμερα βέβαια αρκετά κοινές.

Στο πρώτο μισό (περίπου) επιχειρεί μία εισαγωγή στις έννοιες της μοριακής φυλογένεσης και της χρήσης του αρχαίου DNA (aDNA). Στη συνέχεια περιγράφει διάφορες επιτυχημένες προσπάθειές του να χρησιμοποιήσει μιτοχονδριακά γονίδια για το σκοπό αυτό, τα οποία κληρονομούνται μόνο μητριαρχικά και έτσι μπορούμε να πάμε πίσω στο χρόνο. Επιπλέον, επιχειρείται μέσω αυτού να βρεθεί η καταγωγή των σύγχρονων Ευρωπαίων. Και έτσι καταλήγουμε στις "επτά κόρες της Εύας" που είναι ουσιαστικά 7 γυναίκες που έζησαν πριν από χιλιάδες χρόνια και έχουν απόγονους σήμερα οι οποίοι συνδέονται με αυτές με μια σειρά από θηλυκούς προγόνους και απογόνους αντίστοιχα. Μέχρι το σημείο αυτό το βιβλίο είναι πολύ καλό και ενημερωτικό, αν και λίγο παρωχημένο πλέον λόγω της μεγάλης προόδου των μοριακών τεχνικών.

Από εδώ και πέρα όμως ο συγγραφέας επιχειρεί μία πολύ άστοχη, για εμένα. προσπάθεια να παρουσιάσει συνοπτικά τη ζωή των επτά αυτών γυναικών μυθοπλαστικά. Στο σημείο αυτό έχασα κάθε ενδιαφέρον και το βιβλίο έγινε πολύ ανιαρό.

Συνοψίζοντας, θα πρότεινα αυτό το βιβλίο για το πρώτο τμήμα του μόνο, όπου πραγματικά υπάρχει μια σχετικά καλή και κατανοητή παρουσίαση της μοριακής φυλογένεσης και των χρήσεών της. Από εκεί και πέρα το βιβλίο χάνει κάθε νόημα, εκτός και αν κάποιος θέλει να ταξιδέψει μυθοπλαστικά στην Ευρώπη της εποχής των παγετώνων, από έναν συγγραφέα όμως που δεν ασχολείται με το μυθιστόρημα.

Μάρτης γδάρτης και…παλουκοκαύτης! (Επαναδημοσίευση)

Ο Μάρτιος έχει ήδη μπει για τα καλά και μαζί του έχει έρθει και η άνοιξη. Η παράδοση για αυτόν το μήνα είναι μεγάλη με ποικίλα έθιμα και δοξασίες.

Μέχρι το 46 π.Χ. ο Μάρτιος ήταν ο πρώτος μήνας του ρωμαϊκού ημερολογίου καθώς σηματοδοτούσε την βλάστηση της φύσης. Πήρε το όνομά του από τον θεό Mars, δηλαδή τον δικό μας θεό του πολέμου Άρη. Το πιο ξακουστό έθιμο του Μάρτη είναι βεβαίως ο μάρτης. Η προέλευση αυτού του εθίμου πηγάζει από τα Ελευσίνια μυστήρια της Αρχαίας Ελλάδας, στα οποία οι συμμετέχοντες έδεναν μια κλωστή, την «Κρόκη», στο δεξί τους χέρι και στο αριστερό τους πόδι. Πρόκειται για ένα βραχιόλι από τυλιγμένη άσπρη και κόκκινη κλωστή που φορούν στα χέρια τους μικροί και μεγάλοι την πρώτη μέρα του μήνα καθώς πιστεύεται ότι θα τους προστατεύει από τις ακτίνες του ηλίου για να μην καούν.

Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας κρατούν δεμένο στο χέρι τους τον μάρτη όλο τον μήνα και στο τέλος τον τοποθετούν κάτω από μια πέτρα κι αν την επόμενη ημέρα βρουν δίπλα της ένα σκουλήκι, σημαίνει ότι η υπόλοιπη χρονιά θα είναι πολύ καλή. Σε άλλες περιοχές τον βγάζουν την ημέρα που θα δουν πρώτη φορά χελιδόνια ή πελαργό. Τότε τον πετάνε πάνω σε μια σκεπή ώστε να τον πάρουν τα πουλιά και να φτιάξουν τη φωλιά τους! Ο μάρτης, λοιπόν, σηματοδοτεί και τη μετανάστευση των ειδών αυτών (Delichon urbica, Ciconia ciconia) από περιοχές της Αφρικής στην Ελλάδα φανερώνοντας τον τρόπο με τον οποίο η «σοφία του λαού» περικλείει τα φυσικά φαινόμενα. Φορέστε επομένως όλοι τους μάρτες σας και….καλοδεχούμενα τα χελιδόνια και οι πελαργοί!!

Το είδος που εξημέρωσε τον εαυτό του

Η επιστήμη είναι θέμα αμφισβήτησης και νέων ιδεών. Για να υπάρξει όμως μια επαληθεύσιμη και κατ' επέκταση θα μπορούσαμε να πούμε σωστή ιδέα υπάρχουν για το ίδιο θέμα και πολλές λανθασμένες. Η ιστορίες τέτοιων ιδεών είναι πολλές φορές σαγηνευτικές, έτσι θα σας παρουσιάσω μία "περίεργη" σκέψη του πασίγνωστου παλαιοανθρωπολόγου Louis Leakey για την ταχεία εξέλιξη του ανθρώπου (από το Laelaps).

"O Louis Leakey λοιπόν είχε ένα πρόβλημα.

Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 1959 αυτός και η γυναίκα του Mary ανακάλυψαν τμήματα κρανίου ενός πρώιμου ανθρώπου, διασκορπισμένα στις απολιθωμένες αποθέσεις στο φαράγγι Olduvai της Τανζανίας. Το κρανίο είχε αποτεθεί μεταξύ διασκορπισμένων οστών από απολιθωμένα θηλαστικά και μια συλλογή από λίθινα εργαλεία, και αυτό οδήγησε τον Leakey να υποθέσει ότι επρόκειτο για κάποιο είδος πρώιμου ανθρώπου. Μόνο ένας πρόγονος του Homo sapiens μπορεί να είχε την ικανότητα να κατασκευάζει εργαλεία, σκέφτηκε ο Leakey, αλλά το κρανίο δεν έμοιαζε καθόλου με το δικό μας.

Όταν η Mary συνέθεσε τα κομμάτια του κρανίου αυτή και ο άντρας της βρέθηκαν μπροστά σε κάτι τόσο οικείο όσο και εξωγήινο. Ο χαμηλός θόλος του κρανίου προσαρμοζόταν σε ένα επεκταμένο προς τα πλάγια πρόσωπο λόγω ογκωδών ζυγωματικών οστών μέσω των οποίων συνδεόταν ισχυροί γναθικοί μύες. Συνολικά, το νέο κρανίο, που στοργικά βαπτίστηκε "Dear Boy" έμοιαζε περισσότερο με κρανία από αυστραλοπίθηκους από τη Νότιο Αφρική, και συγκεκριμένα με μία μορφή με έντονο σαγόνι που ανήκει στο γένος Paranthropus το οποίο είχε ανακαλυφθεί δεκαετίες πριν.

Ο Leakey αναγνώρισε αυτήν την ομοιότητα αλλά ενώ θεωρούσε τον Paranthropus ως ένα παρακλάδι της ανθρώπινης εξέλιξης παρουσίασε το νέα απολίθωμα, που ονόμασε Zinjanthropus, σαν έναν από τους προγόνους μας. Το είχε πάρει λοιπόν απόφαση και το μόνο σοβαρό εμπόδιο σε αυτή τη σύνδεση ήταν το θέμα του χρόνου.

Την εποχή που ανακαλύφθηκε ο Zinjanthropus η γεωλογική κλίμακα λάμβανε συχνά αναθεωρήσεις. Οι τεχνικές για απόλυτη χρονολόγηση ήταν πολύ καινούργιες και πολλές χρονολογίες που δίνονταν σε απολιθωματοφόρα στρώματα ανθρώπινων απολιθωμάτων ήταν πολύ διαφορετικές από αυτό που επαναλαμβανόμενες χρονολογήσεις έδειξαν ότι ισχύει. Έτσι, ο Zinjanthropus θεωρήθηκε ότι είχε ζήσει πριν περίπου 600.000 χρόνια κατά την παγετώδη εποχή. Αυτό δεν είναι και πολύ μακρυά και δημιουργούσε ερωτήματα πως ένα πλάσμα που εξωτερικά έμοιαζε περισσότερο με γορίλα μπορούσε τόσο σύντομα να μετατραπεί στο είδος μας.

Για να διευθετήσει αυτήν την ασυμφωνία επικαλέστηκε τα λίθινα εργαλεία που τον οδήγησαν στα συμπεράσματά του για τον Zinjanthropus. Σε μια διάλεξη που πραγματοποίησε στην Αρχαιολογική Κοινότητα της Νοτίου Αφρικής το 1960 ο Leakey παρουσιάσε αυτό που ονόμαζε "Θεωρεία του Leakey", με άλλα λόγια την ιδέα ότι η εφεύρεση λίθινων εργαλείων επέτρεψε στους ανθρώπους να εξημερώσουν τον εαυτό τους και να επιταχύνουν έτσι την εξέλιξή τους. Ο Leakey είπε:

Αν είμαστε έτοιμοι να παραδεχτούμε την πιθανότητα, όπως είμαι εγώ, ότι το γένος Homo προέκυψε από έναν αυστραλοπίθηκο σαν τον Zinjanthropus τότε έχουμε να θέσουμε το ερώτημα κατά πόσο μεσολάβησε ένα επαρκές χρονικό διάστημα μεταξύ του Κατώτερου Πλειστόκαινου και το τέλος του Μέσου Πλειστόκαινου ώστε να επιτραπεί η μετατροπή μέσω της εξέλιξης από τον Zinjanthropus μέχρι μια μορφή σαν του Homo.

Συνήθως η απάντηση θα ήταν "Όχι", αλλά ο Zinjanthropus ήταν μία ειδική περίπτωση. Και, όπως και προηγούμενοι φυσιοδίφες, ο Leakey επικαλέστηκε την εξημέρωση για να παρέχει ένα μοντέλο με το οποίο η εξέλιξη θα μπορούσε να προχωρήσει:

Είναι, πιστεύω, στις μέρες μας αποδεκτό από βιολόγους αλλά και άλλους ότι ο άνθρωπος, μέσω της εξημέρωσης ζώων και φυτών επιταχύνει τα αποτελέσματα της εξέλιξης, απλά επειδή δημιουργεί καταστάσεις πιο ευνοϊκές για την επιβίωση και επικείμενη αναπαραγωγή ατόμων με μεταλλάξεις. Για να το πω με άλλα λόγια, την στιγμή που ο άνθρωπος δημιουργεί, για οποιοδήποτε είδος, τις νέες και μη φυσικές συνθήκες ζωής που εμείς αποκαλούμε "εξημέρωση" αυξάνει σε μεγάλο βαθμό την ταχύτητα των εξελικτικών διαδικασιών. Αυτό λαμβάνει χώρα ακόμα και πριν αρχίσει τις επιλεκτικές διασταυρώσεις. Μου φαίνεται ότι ένα χρονικό διάστημα 400.000 ετών είναι περισσότερο από αρκετό για την εξέλιξη από ένα είδος σαν το Zinjanthropus σε Homo, από τη στιγμή που το πρώτο εξημέρωσε τον εαυτό του. Στην πραγματικότητα, από τη στιγμή που κατασκεύασε λίθινα εργαλεία δεν υπάρχει κανένας λόγος για τον οποίο η εξέλιξη του ανθρώπου δεν θα έπρεπε να επιταχυνθεί όπως στα πολλά εξημερωμένα ζώα.


Αν αυτό ακούγεται λίγο ασαφές...έτσι ακριβώς και ήταν. Για τον Leakey η εξημέρωση και η τεχνητή επιλογή δεν παρείχαν απλώς μία απεικόνιση του πως η εξέλιξη μπορεί να δρα, αλλά ήταν η μηχανισμοί που επιτάχυναν την όλη διαδικασία. Πως αλλιώς καταφέραμε να έχουμε τόσες πολλές ράτσες σκύλων σε τόσο λίγο χρονικό διάστημα; Δεν ήταν μία πολύ εύλογη τοποθέτηση, αλλά δεν ήταν και απαραίτητο να είναι. Καθένας ήξερε ότι μόνο άνθρωποι ήταν ικανοί να κατασκευάζουν λίθινα εργαλεία, επομένως ο Zinjanthropus ήταν άνθρωπος παρόλο που δεν ταίριαζε σε οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό θεωρούνταν ως τότε προγονικό των ανθρώπων.

Την εποχή που ο Leakey έκανε την ανακοίνωση αυτή ο γιος του Jonathan ανακάλυπτε κάποια οστά που υπονόμευαν την περίφημη θέση που αναμενόταν να καταλάβει ο Zinjanthropus. Υπήρχε ένα ανθρώπινο απολίθωμα στο Olduvai το οποίο ήταν ανατομικά πιο όμοιο με εμάς απ' ότι ο Zinjanthropus και έτσι ο Leakey πολύ σύντομα άλλαξε την άποψή του. Μέσα στον επόμενο χρόνο ο Zinjanthropus τοποθετήθηκε σε ένα παρακλάδι της ανθρώπινης εξέλιξης, ενώ άλλα απολιθώματα πήραν τη θέση του προγόνου μας στο μυαλό του Leakey.

Παρ' όλα αυτά ο Leakey δεν μπορούσε να δημοσιεύσει αμέσως τα αναθεωρημένα συμπεράσματά του. Ο ορμητικός χαρακτήρας του ήταν γνωστός και έτσι το να άλλαζε ρότα τόσο σύντομα μπορεί να ήταν επικίνδυνο. Είχε ήδη ντροπιάσει ακαδημαϊκά τον εαυτό του δύο φορές ισχυριζόμενος ότι είχε ανακαλύψει προγόνους των ανθρώπων ενώ στην πραγματικότητα είχε βρει σκελετούς από πρόσφατες ταφές και έτσι περίμενε πιο πειστικές ενδείξεις για να πλαισιώσει την υπόθεσή του.

Ακόμα και έτσι όμως, ο Leaky ήθελε να περιγράψει τα νέα απολιθώματα και το 1963 είχε χάσει την υπομονή του. Ένας από τους συγγραφείς της εργασίας που περιέγραφε το νέο "άνθρωπο", ο Phillip Tobias, πίστευε ότι το νέο απολίθωμα δεν ήταν άνθρωπος αλλά κάποιος αυστραλοπίθηκος, αλλά τελικά ο Tobias το 1964 ενέδωσε. Μαζί λοιπόν, ο Leaky, o Tobias και o John Nappier ανακοίνωσαν το παλαιότερο αναγνωρισμένο μέλος του γένους μας, τον Homo habilis, τον ικανό άνθρωπο, που κατασκεύαζε λίθινα εργαλεία και μπορεί να είχε σκοτώσει τον καημένο τον Zinjanthropus (Ο Zinjanthropus στη συνέχεια θα τοποθετούνταν στο είδος αυστραλοπιθήκου Paranthropus boisei, που έζησε περίπου 2,6 με 1,2 εκατομμύρια χρόνια πριν).

Παρά το ότι ήταν πολύ ικανός στο πεδίο, οι φιλοδοξίες του Leakey να βρει το πρώτο ανθρώπινο πρόγονο συχνά τον παρέσυραν. Φαίνεται ότι στην οπτική του Leakey, αυτός και η ομάδα του ανακάλυπταν προγόνους του ανθρώπου, ενώ οι άλλοι εξελικτικά αδιέξοδα. Όταν είχε στο μυαλό του ότι κάτι ήταν πρόγονος του ανθρώπου, όπως ο Zinjanthropus, με το ζόρι το έκανε να μοιάζει ότι έτσι ήταν ακόμα και αν ουσιαστικά έπαιρνε πίσω προηγούμενα λεγόμενά του. Τέτοιες μανούβρες πάντως δεν είναι πρόβλημα μόνο του παρελθόντος, η παλαιοανθρωπολογία είναι ακόμα γεμάτη με έντονες προσωπικότητες που συνεχώς διαπληκτίζονται για το ποιος έχει ανακαλύψει τους πραγματικούς μας προγόνους."

Τα μαύρα μας τα χάλια

Έχω αναφερθεί και παλαιότερα στο θέμα της Κορώνειας και του πόσο κοροϊδία ήταν όλα αυτά περί master plans κλπ, χωρίς βέβαια να είμαι ειδικός στο θέμα, έχοντας απλώς γενικές γνώσεις βιολόγου. Στόχοι για εκτροπή χειμάρρων που ρέουν στη Βόλβη προς την Κορώνεια και λύσεις όπως η δημιουργία αυλού από τη Βόλβη που θα στέλνει νερό στην Κορώνεια, ενώ ο πυθμένας της τελευταίας είναι σαν μία ωρολογιακή βόμβα έτοιμη να σκάσει με την πρώτη ευκαιρία (και αναφέρομαι στα θρεπτικά και στα δυνητικά τοξικά κυανοβακτήρια που "κοιμούνται" εκεί) μόνο ανησυχία μπορούσαν να προκαλέσουν. Πόσο μάλλον σε μια χώρα σαν την Ελλάδα που ακόμα και όταν τα σχέδια είναι σωστά πάλι δεν εκτελούνται!

Ως γνωστόν τίποτα λοιπόν δεν έλαβε χώρα και ακούσαμε καμπάνες από την Ευρωπαϊκή Ένωση να χτυπούν και τα κονδύλια που μας δόθηκαν να επιστρέφονται. (Δείτε το άρθρο για λεπτομέρειες). Εκεί που θέλω εγώ να καταλήξω είναι ότι χώρια από όλα αυτά, πλέον υπάρχει η πιθανότητα να πληρώνουμε 100.000 ευρώ για κάθε μέρα που καθυστερούμε να λάβουμε δράση. 100.000 ευρώ!! Κάθε μέρα!!

Τις προάλλες διάβαζα ένα άρθρο για το πόσα λεφτά στοιχίζουν στη χώρα μας παρόμοιες παραλήψεις και αυτό που μου έκανε μεγάλη εντύπωση ήταν ένα πολύ υψηλό χρηματικό ποσό που πρέπει να καταβάλουμε κάθε μέρα λόγω ελλιπούς νομοσχεδίου για το θέμα με τα φρουτάκια!! Επιπλέον, πόσες φορές έχει διαβάσει ο καθένας σας για πρόστιμα που μας επιβάλλονται από Ε.Ε. λόγω ελλείψεων σε περιβαλλοντικά θέματα (περιοχές Natura, διαχείριση χωματερών, οδηγία για το νερό κλπ).

Συγχωρέστε το ύφος αυτού του άρθρου, αλλά κυριολεκτικά όταν βλέπω πόσο απλές μπορεί να είναι οι λύσεις μερικές φορές και πόσο εσφαλμένα γίνεται ο χειρισμών των καταστάσεων αυτών απλά χάνω την ψυχραιμία μου!

Κουβέντες στις σπηλιές

Πριν 3 χρόνια δημοσιεύθηκε μία εργασία στο έγκριτο περιοδικό Current Biology από τον Krause J. και την ομάδα του (δες εδώ) γύρω από την ύπαρξη της μορφής του αλληλομόρφου του γονιδίου FOXP2, που έχει ο σύγχρονος άνθρωπος, και στους Νεάντερταλ. Το ιδιαίτερο με το γονίδιο αυτό είναι ότι θεωρείται υπεύθυνο για την ικανότητα ομιλίας στον άνθρωπο. Πολλές μορφές ζωής έχουν την ικανότητα της φωνητικής επικοινωνίας, και σε πολλά είδη τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά (για παράδειγμα κάποιοι εδαφόβιοι σκίουροι). Σίγουρα όμως, ο άνθρωπος διαθέτει αυτό το χαρακτηριστικό στο υψηλότερο επίπεδο. Και πολλοί θεωρούν ότι για αυτό ευθύνεται η συγκεκριμένη μορφή του γονιδίου FOXP2.

Το εν λόγο γονίδιο εμφανίζεται σε πολλά είδη σπονδυλωτών, όπως θηλαστικά και πτηνά, και κωδικοποιεί μια πρωτεΐνη (FOXP2) που διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη σωστή ανάπτυξη του εγκεφάλου και των πνευμόνων. Λόγω των βασικότατων αυτών λειτουργιών της πρωτεΐνης, το γονίδιο που την εκφράζει είναι αρκετά συντηρημένο, δηλαδή φέρει πολύ πολύ μικρό αριθμό αλλαγών στην αλληλουχία των γραμμάτων του DNA μεταξύ των διαφορετικών οργανισμών που το έχουν.

Πάρα τη συντηρητικότητά του αυτή, κάποιες αλλαγές είναι λογικό να υπάρχουν. Αυτό λοιπόν που διαφοροποιεί το ανθρώπινο FOXP2 από αυτά των άλλων ζώων είναι η ύπαρξη δύο συγκεκριμένων αλλαγών στις νουκλεοτιδικές θέσεις 911 και 977, δυο αλλαγές που υπάρχουν μόνο στον άνθρωπο. Αυτές με τη σειρά τους αλλάζουν 2 αμινοξέα στην πρωτεΐνη που παράγεται, τροποποιώντας έτσι και τη λειτουργία τους. Μη λειτουργικότητα της πρωτεΐνης οδηγεί σε προβλήματα λόγου και ομιλίας στους ανθρώπους, και έτσι θεωρείται ότι διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην ικανότητα ομιλίας του ανθρώπου.

Από τα παραπάνω, δημιουργήθηκε η απορία σε ανθρωπολόγους γύρω από το ποια μορφή του γονιδίου έφεραν οι στενοί συγγενείς μας του γένους Homo. Έτσι, ο Krause με τους συνεργάτες του προσπάθησαν να αλληλουχίσουν τις περιοχές του γονιδίου που είναι διαφορετικές μεταξύ του ανθρώπου και των άλλων ζώων σε αρχαίο DNA από οστά Νεάντερταλ. Βρήκαν λοιπόν, ότι οι περιοχές αυτές στους Νεάντερταλ είναι ίδιες με των σύγχρονων ανθρώπων (δες εικόνα).

Μέρος της αλληλουχίας του γονιδίου FOXP2 που δείχνει τη διαφορά του ανθρώπου από όλα τα άλλα ζώα στις θέσεις 911 και 977. Φαίνεται ότι οι Νεάντερταλ είχαν την ίδια αλληλουχία με τον σύγχρονο άνθρωπο. Οι τελίτσες υποδηλώνουν ότι δεν υπάρχει αλλαγή στο νουκλεοτίδιο ανάμεσα στους οργανισμούς, ενώ τα γράμματα δείχνουν τις διαφορές

Ο τρόπος με τον οποίο δούλεψε αυτή η ομάδα δύσκολα αφήνει περιθώρια για αμφιβολίες, καθώς τα αποτελέσματα ήταν επαναλήψιμα, τόσο από τους ίδιους ερευνητές όσο και από δύο άλλα εργαστήρια στα οποία εστάλησαν δείγματα. Συνεπώς οι περιοχές αυτές αναμφίβολα ήταν ίδιες στους Νεάντερταλ. Επιπλέον, κατέληξαν ότι η μορφή του γονιδίου αυτή υπάρχει και στους σύγχρονους ανθρώπους όσο και στους Νεάντερταλ επειδή υπήρχε και στον κοινό τους πρόγονο και δεν είναι προϊόν είτε γονιδιακής ροής είτε επιλογής του μόνο στον H. sapiens. Αυτό σημαίνει ότι το αλληλόμορφο αυτό υπάρχει στη γραμμή του ανθρώπου εδώ και περίπου 300 - 400.000 χρόνια. Έτσι, δημιουργείται απορία για το πότε τελικά εμφανίστηκε και διατηρήθηκε το γονίδιο.

Είναι λογικό λοιπόν μετά από την ανακάλυψη αυτή να ενταθεί η συζήτηση γύρω από το αν οι Νεάντερταλ είχαν παρόμοιες ικανότητες ομιλίας με τον σύγχρονο άνθρωπο. Κάποιοι που κοιτούν μόνο μικροσκοπικά στο επίπεδο των γονιδίων υποστηρίζουν ότι αφού είχαν τη μορφή αυτή του FOXP2 γονιδίου μπορούσαν να μιλήσουν όπως και εμείς. Μετά όμως έρχονται και τα ανατομικά χαρακτηριστικά, γιατί η ομιλία δεν είναι θέμα ενός μόνο γονιδίου. Για την ανθρώπινη ομιλία απαιτούνται κάποια χαρακτηριστικά στον λάρυγγα που δεν εμφανίζονται στους κοντινότερους συγγενείς μας, αλλά δεν έχουν καν αναπτυχθεί πλήρως στα νεογνά μας. Επειδή όμως ο λάρυγγας είναι σχεδόν αδύνατο να διατηρηθεί στα παλαιοντολογικά ευρήματα λόγω του ότι είναι μυώδης και όχι οστέινος, δεν μπορούν να εξαχθούν άμεσα συμπεράσματα για το πως ήταν τοποθετημένος αυτός στους Νεάντερταλ.

Με δεδομένο αυτό, οι παλαιοντολόγοι προσπαθούν να συμπεράνουν την ανατομία του λάρυγγα των Νεάντερταλ από άλλες δομές, όπως το υοειδές οστό. Και όπως εύκολα μπορεί να συμπεράνει κανείς υπάρχει μια μεγάλη κουβέντα γύρω από το θέμα, δεν θα επεκταθούμε όμως περαιτέρω στα περί ανατομίας. Το σημαντικό είναι ότι δεν μπορεί ακόμα να δοθεί μία σίγουρη απάντηση για το αν οι Νεάντερταλ είχαν τις ίδιες ικανότητες ομιλίας με εμάς και ότι απαιτείται σίγουρα η επέκταση του αρχείου των απολιθωμάτων.

Το ταξίδι λοιπόν συνεχίζεται, και σίγουρα οι νέες τεχνικές, όπως αυτές που χρησιμοποιήθηκαν στην εργασία των Κrause et al. θα δώσουν πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία στο μέλλον, αρκεί πάντα να συνδυάζονται με τα παλαιοντολογικά δεδομένα.

Πηγές:
Krause J. et al. 2007. The derived FOXP2 variant of modern humans was shared with Neanderthals. Current Biology, 17: 1908-1912.
Anthropology.net
Neanderthals and Speech
Wikipedia

Ο θαυμαστός κόσμος των ζώων: 27.000 χιλιόμετρα μετανάστευση

Ερευνητές από το Victorian Wader Study Group - ένα γκρουπ για τα πουλιά στην Αυστραλία - επανασυνέλαβαν έναν χαλικοκυλιστή (Arenaria interpres) που ολοκλήρωσε μία κυκλική μεταναστευτική διαδρομή 27.000 χλμ για δεύτερη φορά.

Αυτή είναι η πρώτη φορά που ένα παρυδάτιο πτηνό ανιχνεύεται με ένα σύστημα "γεωεντοπισμού" για όλη τη διάρκεια του μεταναστευτικού του ταξιδιού για συνεχείς χρονιές.

Το πουλί κουβαλούσε στο πόδι του έναν αισθητήρα δεδομένων του ενός γραμμαρίου που κατέγραφε την τοποθεσία στην οποία βρισκόταν το πουλί κάθε πρωί και κάθε απόγευμα. Κάθε μία χρονιά ο αισθητήρας τοποθετούνταν στο πόδι του ζώου σε μια περιοχή της ΝΑ Αυστραλίας.

Οι χαλικοκυλιστές είναι μικρά υδρόβια πτηνά που ζυγίζουν λιγότερο από 100 γραμμάρια και περνούν το αυστραλιανό καλοκαίρι σε διάφορες περιοχές της Αυστραλίας. Είναι από τα είδη των υδρόβιων πτηνών που διανύουν μεγάλες αποστάσεις κατά τη μετανάστευση, πηγαίνοντας έως τη Ρωσία και συγκεκριμένα τη Σιβηρία για να αναπαραχθούν.

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν τις νέες αυτές συσκευές εντοπισμού για να χαρτογραφήσουν τους ενδιάμεσους σταθμούς κατά μήκος της μεταναστευτικής πορείας, που είναι πολύ σημαντικοί, καθώς εκεί τα πουλιά ανακτούν μέρος της χαμένης τους ενέργειας ώστε να συνεχίσουν το ταξίδι τους.

"Τα δεδομένα που ανακτήθηκαν μέχρι στιγμής δείχνουν ότι τα πουλιά γενικά ξεκινούν το ταξίδι τους προς το βορρά καλύπτοντας αρχικά μία απόσταση 7.600 χλμ χωρίς στάση μέσα σε 6 μέρες πηγαίνοντας στην Ταϊβάν ή γειτονικές περιοχές" επισημαίνει ένας εκ των ερευνητών, ο δρ. Minton.

"Εκεί ανεφοδιάζονται στα πεδία που αποκαλύπτονται από την παλίρροια πριν ξεκινήσουν και πάλι για βόρεια προς την Κίτρινη Θάλασσα και τη βόρεια Κίνα. Έπειτα ξεκινούν ένα ταξίδι 5.000 χλμ προς τα αναπαραγωγικά εδάφη στη βόρεια Σιβηρία, φθάνοντας εκεί την πρώτη εβδομάδα του Ιουνίου"


"Ένα από τα πιο συναρπαστικά ευρήματα είναι ότι μετά την αναπαραγωγή το ταξίδι της επιστροφής είναι αρκετά διαφορετικό, με κάθε πουλί να ακολουθεί μία δική του πορεία. Κάποια γυρνάνε διαμέσου της Ασίας, ενώ από τα δεδομένα φάνηκε ότι υπάρχει και μία εναλλακτική πορεία."

"Αυτή είναι μία υπερωκεάνια πορεία πάνω από τον Ειρηνικό Ωκεανό, όπου τα πουλιά πηγαίνουν ανατολικά προς τις Αλλούτιες Νήσους στη νοτιοδυτική Αλάσκα πριν κάνουν το μεγάλο ταξίδι πάνω από τον Ωκεανό, σταματώντας μόνο μία η δύο φορές προτού φτάσουν στην Αυστραλία στα μέσα Δεκεμβρίου"

Η πρώτη καταγραφή έγινε το 2009, όταν το πουλί έμεινε για περίπου δύο μήνες στα νησιά αυτά πριν ξεκινήσει ένα ταξίδι για 7.800 χλμ χωρίς στάση μέχρι το Κιραμπάτι. Από εκεί ταξίδεψε ασταμάτητα για άλλα 5.000 χλμ εώς ότου προσγειωθεί στην Αυστραλία. Το 2010 το ίδιο πουλί επανέλαβε το απίστευτο αυτό ταξίδι, αυτή τη φορά όμως σταματώντας στα νησιά Μάρσαλ και στο Vanuatu προτού φτάσει στην Αυστραλία.

Οι χαλικοκυλιστές ζουν περίπου 20 χρόνια και ένα πουλί σαν και αυτό που ακολουθεί τη μεταναστευτική πορεία των 27.000 χλμ κάθε χρόνο θα έχει ταξιδέψει περίπου 500.000 χλμ κατά τη διάρκεια της ζωής του.

Οι ερευνητές ακόμα προβληματίζονται γύρω από το λόγο για τον οποίο διαφορετικά άτομα χαλικοκυλιστών χρησιμοποιούν τόσο διαφορετικές πορείες για την ετήσια μετανάστευσή τους. Η μελέτη αυτή υπογραμμίζει τη σημασία των ενδιάμεσων σταθμών ανεφοδιασμού για τα αποδημητικά πουλιά. Επιπλέον, οι επιστήμονες ανησυχούν για την ικανότητα των πουλιών που μεταναστεύουν σε τέτοιες αποστάσεις να αντιμετωπίσουν τις μαζικές αλλαγές των ενδιαιτημάτων ως αποτέλεσμα μεγάλων εγγειοβελτιωτικών και οικιστικών σχεδίων.

Πηγή: BirdLife International

Υ.Γ. Επειδή πολλές φορές όταν διαβάζουμε τέτοιες ειδήσεις θαυμάζουμε το μεγαλείο της ΕΞΩΤΙΚΗΣ φύσης σκεπτόμενοι πόσο όμορφα θα ήταν υπάρχε και στην Ελλάδα τέτοια άγρια ζωή, σας ενημερώνω ότι για να δει κανείς χαλικοκυλιστή δεν έχει παρά να πάει σε κάποιον υγρότοπο με ένα ζευγάρι κυάλια. Ίσως δυσκολευτεί λίγο να τον ξεχωρίσει ανάμεσα στα τόσα άλλα παρυδάτια πουλιά, αλλά τελικά το αποτέλεσμα θα αξίζει τον κόπο...

Απόδραση γονιδίων από ΓΤΟ

Η δημιουργία των πρώτων διαγονιδιακών οργανισμών γύρω στο 1970 έδωσε την αφορμή για να ξεκινήσει η κουβέντα γύρω από τους κινδύνους που θα μπορούσαν να προκύψουν από τη χρήση τους, μία κουβέντα που συνεχίζεται ακόμα και σήμερα. Στο πλαίσιο αυτό θα αναφερθούμε στο πρόβλημα που μπορεί να προκύψει από τη "απόδραση" γονιδίων από Γενετικά Τροποποιημένους Οργανισμούς (ΓΤΟ) στο περιβάλλον, μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται "Γονιδιακή Ροή".

Αρχικά, ως γονιδιακή ροή αναφέρεται η εισαγωγή γονιδίων στη γενετική δεξαμενή ενός πληθυσμού από έναν ή περισσότερους άλλους πληθυσμούς. Ο κύριος τρόπος με τον οποίο επιτυγχάνεται η ροή αυτή είναι με τη μεταφορά γύρης, ενώ έχει αναφερθεί ότι στο φαινόμενο αυτό συμβάλει και η διασπορά των σπερμάτων. Βέβαια, για να συμβεί η ροή γονιδίων μεταξύ πληθυσμών, αυτοί πρέπει να γειτνιάζουν, να επικαλύπτονται οι περίοδοι άνθισής τους και να μπορούν να διασταυρωθούν δίνοντας γόνιμους απογόνους. Πολύ σημαντική παράμετρος στη γονιδιακή ροή είναι το αναπαραγωγικό σύστημα των φυτών, καθώς σε φυτά που αναπαράγονται κυρίως με αυτογαμία είναι αναμενόμενο να εμφανίζουν χαμηλότερη γονιδιακή ροή. Επιπλέον, είναι απαραίτητη η μακροπρόθεσμη διατήρηση του γονιδίου στον πληθυσμό δέκτη. Ειδικά στην περίπτωση που η ροή λαμβάνει χώρα μεταξύ πληθυσμών με διαφορετική πλοειδία είναι απαραίτητο να συμβούν διασταυρώσεις των υβριδίων με άτομα του άγριου πληθυσμού.

Ως γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί προσδιορίζονται αυτοί στους οποίους το γενετικό υλικό έχει υποβληθεί σε τροποποιήσεις, μέσω τεχνικών γενετικής μηχανικής. Η πιο συχνά αναφερόμενη και αυτή που απασχολεί την παρούσα αναφορά είναι η εισαγωγή κάποιου αλληλομόρφου σε ένα οργανισμό από κάποιον άλλο. Οι κύριες γενετικές τροποποιήσεις στα καλλιεργούμενα φυτά είναι αυτές που προσδίδουν ανοχή στα ζιζανιοκτόνα και εντομοκτόνο δράση στους οργανισμούς που τα φέρουν και αυτές έχουν μελετηθεί ως προς τις πιθανές επιπτώσεις τους λόγω γονιδιακής ροής.

Γενικά, η γονιδιακή ροή δεν είναι ένα φαινόμενο που εμφανίστηκε με την ανάπτυξη των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών, αλλά είναι ένα φυσικό φαινόμενο που λαμβάνει χώρα τόσο μεταξύ άγριων πληθυσμών όσο και μεταξύ καλλιεργούμενων φυτών διαφορετικών ποικιλιών, αλλά και καλλιεργούμενων φυτών και άγριων συγγενών τους ή ζιζανίων. Βέβαια, με την εισαγωγή αλληλομόρφων με τη γενετική μηχανική έχουν εκφραστεί ανησυχίες για πιθανές επιπτώσεις στο περιβάλλον από αύξηση της αρμοστικότητας του δέκτη του γονιδίου, ή μείωση της γενετικής ποικιλότητας έως ακόμα και εξαφάνιση του άγριου πληθυσμού δέκτη, ενώ υπάρχουν και ανησυχίες για πιθανή μόλυνση των μη γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών.

Τέλος, παρόλο που η πλειονότητα των μελετών επικεντρώνεται σε εκτιμήσεις κινδύνου, για την αντιμετώπιση της γονιδιακής ροής έχουν προταθεί και κάποιες πρακτικές που στοχεύουν κυρίως στη διαχείριση της διασποράς της γύρης. Αυτές περιλαμβάνουν πρωτίστως τη δημιουργία άγονων ζωνών ή παγίδων γύρης γύρω από τις γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες. Σε κάθε περίπτωση όμως οι πρακτικές αυτές κρίνονται ανεπαρκείς, διότι δεν είναι δυνατόν με αυτά τα μέσα να ελεγχθεί η διασπορά της γύρης.

Η περίπτωση του γενετικά τροποποιημένου ρυζιου (Oryza sativa)

Ας δούμε όμως το φαινόμενο αυτό μέσα από ένα παράδειγμα. Το ρύζι είναι ένα ευρέως καλλιεργούμενο φυτό με ιδιαίτερη οικονομική σημασία ειδικά σε χώρες της ΝΑ Ασίας ενώ η κύρια γενετική τροποποίηση που παρατηρείται σε αυτό αφορά στην ανοχή σε ζιζανιοκτόνα. Το ρύζι είναι κυρίως αυτογονιμοποιούμενο φυτό και για το λόγο αυτό αναμένεται να παρουσιάζει χαμηλά ποσοστά γονιδιακής ροής. Σημαντικό είναι στη συνέχεια να αναγνωριστούν οι συμβατοί συγγενείς με τους οποίους θα μπορούσε να εμφανίσει ροή γονιδίων. Συνήθως οι συγγενείς χωρίζονται σε τρεις ομάδες σε σχέση με την κατάταξη που βασίζεται στην γονιδιακή δεξαμενή για τα καλλιεργούμενα είδη, με την πρώτη να περιλαμβάνει τους πρόγονους του καλλιεργούμενου ρυζιού, καθώς και άλλα στενά συγγενικά είδη άγριου ρυζιού αλλά και ζιζανίων, όπως το κόκκινο ρύζι (Oryza sativa f. spontanea) που φέρουν το γένωμα ΑΑ. Η δεύτερη ομάδα περιλαμβάνει λιγότερο συμβατούς συγγενείς, κυρίως πιο απομακρυσμένα είδη του γένους Oryza, ενώ στην τρίτη υπάρχουν είδη άλλων γενών που περιλαμβάνονται όμως στη φυλή Oryzaea. Τέλος, είναι απαραίτητο να καθοριστεί η επικάλυψη με αυτά τα συγγενικά είδη, που όπως φαίνεται για το ρύζι είναι πολύ μεγάλη. Παρ’ όλα αυτά η παρατηρούμενη γονιδιακή ροή τόσο μεταξύ καλλιεργούμενων φυτών, όσο και μεταξύ των άγριων ή ζιζάνιων συγγενών τους είναι μικρή, πρωτίστως διότι το είδος αυτό είναι αυτόγαμο.

Παρά τη μικρή γονιδιακή ροή, έχουν εκφραστεί ανησυχίες για μετάβαση του γονιδίου που προσδίδει ανθεκτικότητα στα ζιζανιοκτόνα σε ζιζάνια, όπως στο κόκκινο ρύζι (Oryza sativa f. spontanea) που ανήκει στο ίδιο είδος με το καλλιεργούμενο ρύζι (Oryza sativa). Έχουν βρεθεί απόγονοι διασταύρωσης καλλιεργούμενου ρυζιού με κόκκινο ρύζι οι οποίοι έφεραν το γονίδιο για την ανοχή στα ζιζανιοκτόνα. Παρόλο που ο ρυθμός των διασταυρώσεων αυτών είναι μικρός, θεωρείται ότι λόγω της επιλεκτικής πίεσης που υπάρχει στα αγροτικά οικοσυστήματα από τη χρήση των ζιζανιοκτόνων είναι πιθανό αυτού του είδους οι απόγονοι να ευνοηθούν οδηγώντας έτσι στη διατήρηση του γονιδίου στον πληθυσμό. Η εμφάνιση ανθεκτικών στα ζιζανιοκτόνα ζιζανίων μπορεί να έχει πολύ μεγάλες οικονομικές συνέπειες στην καλλιέργεια ρυζιού.

Από την άλλη, θεωρείται ότι η διασταύρωση μεταξύ γενετικά τροποποιημένου ρυζιού και άγριων συγγενών του μπορεί να οδηγήσει στη μείωση της γενετικής ποικιλότητας των τελευταίων, ακόμα και στην εξαφάνισή τους όταν πρόκειται για μικρού μεγέθους πληθυσμούς. Βέβαια, στο φυσικό περιβάλλον δεν υπάρχει η επιλεκτική πίεση από τη χρήση ζιζανιοκτόνων και έτσι τα υβρίδια δεν εμφανίζουν κάποια αύξηση στην αρμοστικότητά τους ώστε να υπάρχει πιθανότητα να συμβούν τα προαναφερθέντα.

Συνεπώς, φαίνεται πως ο μόνος πιθανός κίνδυνος που πρέπει να αντιμετωπισθεί διαχειριστικά είναι η διασταύρωση μεταξύ του καλλιεργούμενου ρυζιού και των ζιζανίων συγγενών του. Για να επιτευχθεί αυτό έχει προταθεί ο θερισμός με τα κατάλληλα μέσα και την κατάλληλη εποχή ώστε να μη διαφεύγουν σπέρματα από μια τέτοια διασταύρωση, αλλά και η διακοπή της καλλιέργειας για λίγο καιρό ώστε να φυτρώσουν σπέρματα που πιθανώς διέφυγαν και να αντιμετωπισθούν έπειτα με τη χρήση κάποιου άλλου ζιζανιοκτόνου. Οι μέθοδοι όμως αυτοί είναι αμφιβόλου ποιότητας, καθώς είναι πολύ δύσκολο να φέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Νέα δεδομένα σχετικά με τις επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής

Η κλιματική αλλαγή εκτός του ότι αναμένεται να επηρεάσει τη ζωή όλου του κόσμου σε πολλά επίπεδα ήδη έχει σίγουρα επηρεάσει τις συζητήσεις μας. Από την κουβέντα στον καφέ όπου κάποιος θα πει "Το τρελάναμε το κλίμα, Δεκέμβρη μήνα με το κοντομάνικο κυκλοφορούμε ακόμα" και κάποιος άλλος θα του απαντήσει "Μη λες βλακείες, εγώ δεν πιστεύω ότι ο καιρός τα έχει παίξει επειδή φταίει ο άνθρωπος" μέχρι διαμάχες επιστημόνων για το κατά πόσο παρατηρείται όντως αλλαγή στο κλίμα ή για το αν για την αλλαγή αυτή ευθύνονται οι δραστηριότητες του ανθρώπου. Πολύ κουβέντα λοιπόν και πολύ σιγουριά από όλες τις αντικρουόμενες απόψεις.

Σε περίπτωση όμως που το κλίμα όντως αλλάζει και η θερμοκρασία αυξάνεται παγκοσμίως ένα είναι δεδομένο και δύσκολα χωράει κουβέντα (η μάλλον ήταν δεδομένο και δύσκολα χωρούσε κουβέντα...). Αυτό είναι ότι το ζώα και τα φυτά του πλανήτη θα προσπαθήσουν να μετακινηθούν προς νέες περιοχές όπου εμφανίζουν πλέον παρόμοιες κλιματικές συνθήκες με τις περιοχές όπου διαβιούσαν πριν. Οι περιοχές αυτές όπως είναι λογικό είναι τα μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη αλλά και τα μεγαλύτερα υψόμετρα. Έτσι, προκύπτει θέμα εξαφάνισης πολλών ειδών που είτε δεν έχουν μεγάλες ικανότητες διασποράς είτε δεν μπορούν να πάνε σε πιο ψυχρά κλίματα, όπως για παράδειγμα είδη που διαβιούν στην βόρεια περιοχή της Μεσογείου.

Μια νέα μελέτη όμως που δημοσιεύεται στο περιοδικό Science υποδεικνύει ότι φυτά αντί να διασπείρονται σε μεγαλύτερα υψόμετρα καθώς η θερμοκρασία αυξάνεται μετακομίζουν στα χαμηλότερα. Αυτό συμβαίνει γιατί μαζί με την αύξηση της θερμοκρασίας αυξήθηκαν και οι κατακρημνίσεις. Έτσι, οι υγρότερες συνθήκες που επικρατούν πλέον επιτρέπουν στα φυτά να αναπτύσσονται σε θερμότερες περιοχές, όπου πριν αδυνατούσαν. Το γεγονός αυτό θέτει νέα δεδομένα σε όσους διαχειρίζονται και αποφασίζουν για τη χρήση των γαιών, αλλά και σε όσους ασχολούνται με ανάπτυξη μοντέλων πρόβλεψης γύρω από την κλιματική αλλαγή.