Ζώα που χρησιμοποιούν εργαλεία

Αυτό που πάντα συναρπάζει τον άνθρωπο είναι να βλέπει ανθρώπινες συμπεριφορές σε άλλα ζωικά είδη. Ίσως, για παράδειγμα, επειδή θεωρούμε τόσο μοναδικό χαρακτηριστικό μας την χρήση εργαλείων, ξαφνιαζόμαστε ευχάριστα βλέποντας κάποιο άλλο είδος να κάνει κάτι παρόμοιο με αυτό που κάνουμε και εμείς. Λίγο πολύ όλοι έχουμε δει κάποιο ντοκιμαντέρ που ένας χιμπατζής χρησιμοποιεί ένα κλαδάκι για να βγάλει τερμίτες από τη φωλιά τους, αλλά λίγοι έτυχε να γνωρίζουν ότι και οι θαλάσσιες βίδρες χρησιμοποιούν πέτρες για να σπάνε γαστερόποδα στην κοιλιά τους. Για να μη μακρηγορώ, ας δούμε πως το LiveScience παρουσίασε το top10 των ζώων που χρησιμοποιούν εργαλεία.

10. Τρωκτικά (συγκεκριμένα είδος Octodon degus)

Ακόμα και τρωκτικά μπορούν να μάθουν πως να χρησιμοποιούν εργαλεία. Τα Degus (Octodon degus) - μικρά τρωκτικά στενά συγγενικό με τα τσιντσιλά - μπορούν να μάθουν να χρησιμοποιούν τσουγκράνες για να πάρουν φαγητό.

9. Μακάκες (Macaca sp.)
Μακάκες που ζουν κοντά σε ένα βουδιστικό ναό στο Lopburi της Ταϊλάνδης είναι γνωστό ότι βγάζουν τρίχες από τα μαλλιά των επισκεπτών για να τα χρησιμοποιήσουν ως οδοντικό νήμα ώστε να καθαρίσουν το στόμα τους. Τα θηλυκά, όταν καταλαβαίνουν ότι τους παρατηρούν μικρά, χαμηλώνουν τον ρυθμό και τονίζουν τις κινήσεις τους καθώς τρίβουν την τρίχα μέσα και έξω από τα δόντια τους, υποστηρίζοντας ότι η εκπαίδευση είναι μια πολύ παλιά διαδικασία στην εξελικτική γραμμή των πρωτευόντων.

8. Φλεβώδες χταπόδι (Amphioctopus marginatus)
Χταπόδια που χρησιμοποιούν τον φλοιό καρύδας ως φορητή πανοπλία είναι η τελευταία προσθήκη στην αυξανόμενη λίστα των ειδών του ζωικού βασιλείου που αξιοποιούν εργαλεία. Το φλεβώδες χταπόδι (Amphioctopus marginatus) όπως φαίνεται μπορεί να δεματιάσει φλοιούς καρύδας που πετούν οι άνθρωποι οι οποίοι είναι κομμένοι στη μέση,, στη συνέχεια κάθεται πάνω τους, κάνει τα οκτώ άκρα του άκαμπτα σαν ξυλοπόδαρα και μετά βαδίζει με τον φλοιό στον πάτο της θάλασσας, αξιοποιώντας τον ως καταφύγιο αργότερα αν χρειαστεί. Τα νέα αυτά ευρήματα είναι το πρώτο επιβεβαιωμένο παράδειγμα ασπόνδυλου ζώου που αποκτάει εργαλεία για μετέπειτα χρήση.

7. Γορίλες
Οι γορίλες δεν είναι απλά ασυνήθιστα δυνατοί - περίπου 10 φορές δυνατότεροι από έναν πλήρως ανεπτυγμένο άνθρωπο - αλλά κατέχουν και ανεπτυγμένους εγκεφάλους. Γορίλες σε άγρια κατάσταση είναι γνωστό ότι χρησιμοποιούν μπαστούνια για να υπολογίζουν το βάθος του νερού και κορμούς από θάμνους σαν πρόχειρες γέφυρες για να διασχίσουν βαθιά τμήματα βάλτων. Ενώ άλλοι πίθηκοι χρησιμοποιούν εργαλεία κυρίως για να προσλαμβάνουν τροφή, οι γορίλες τα αξιοποιούν για να αντιμετωπίσουν εμπόδια του περιβάλλοντός τους.

6. Θαλάσσιες βίδρες
Οι θαλάσσιες βίδρες, τα μεγαλύτερα μέλη της οικογένειας των νυφίτσων, χρησιμοποιούν πέτρες για να χτυπήσουν τα κελύφη θαλάσσιων σαλιγκαριών ώστε αυτά να ξεκολλήσουν από τους βράχους και στη συνέχεια για να τα σπάσουν, καθιστώντας το έτσι το μοναδικό θαλάσσιο θηλαστικό που χρησιμοποιεί εργαλεία για πολλές δεκαετίες, μέχρι που ήρθαν τα δελφίνια στο προσκήνιο.

5. Δελφίνια
Τα δελφίνια είναι γνωστά ως τα έξυπνα ζώα της θάλασσας και οι επιστήμονες πρόσφατα ανακάλυψαν ότι χρησιμοποιούν πάρα πολύ τα εργαλεία. Μία ομάδα δελφινιών του γένους Tursiops στο Shark Bay της Αυστραλίας κουβαλούν θαλάσσιους σπόγγους στα ράμφη τους ώστε να διώξουν την άμμο και να αποκαλύψουν θηράματα, ξοδεύοντας περισσότερο χρόνο κυνηγώντας με εργαλεία σε σχέση με κάθε άλλο ζώο εκτός από τον άνθρωπο.

4. Ελέφαντες
Οι ελέφαντες συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο ευφυών ζώων του πλανήτη, με μέγεθος εγκεφάλου μεγαλύτερο από κάθε άλλο χερσαίων ζώο. Ανέκδοτες παρατηρήσεις κάνουν λόγο για εκούσια ρίψη κορμών και πετρών σε ηλεκτρικούς φράχτες με σκοπό να τους ρίξουν, αλλά και για σφράγισμα οπών που περιέχουν νερό με μασημένους φλοιούς δέντρων ώστε να αποτρέψουν άλλα ζώα να πιουν από εκεί. Οι ασιατικοί ελέφαντες είναι γνωστό ότι μετατρέπουν μεθοδικά κλαδιά για να χτυπήσουν μύγες, σπάζοντας έτσι ώστε να αποκτούν το κατάλληλο μέγεθος για να σκοτώνουν τα έντομα.

3. Ουραγκοτάγκοι
Ουραγκοτάγκοι στη φύση έχουν αναπτύξει την ικανότητα να κατασκευάζουν αυτοσχέδιες σφυρίχτρες από δέσμες φύλλων, που τις χρησιμοποιούν για να τρομάζουν θηρευτές. Αυτή είναι η πρώτη φορά που παρατηρείται ένα ζώο να χρησιμοποιεί εργαλεία για να επικοινωνήσει και αποτελεί ένα ακλόνητο επιχείρημα ότι ο πολιτισμός - ορισμένος ως η γνώση που περνάει από μία γενιά στην επόμενη - δεν είναι κάτι μοναδικό σε εμάς τους ανθρώπους.

2. Κορακοειδή
Οι επιστήμονες αυξανόμενα ανακαλύπτουν ότι τα κορακοειδή έχουν αρκετά ανεπτυγμένους εγκεφάλους σε σχέση με τα άλλα είδη πτηνών, και αποδεικνύονται εξαιρετικά ικανά για την κατασκευή και χρήση εργαλείων από κλαδιά, φύλλα αλλά ακόμη και από τα φτερά τους. Οι επιστήμονες παρατήρησαν επιπλέον ότι τα κορακοειδή μπορούν ακόμη να μάθουν να πετούν πέτρες σε στάμνες ώστε να αυξήσουν το ύψος το νερού, όπως ακριβώς στους μύθους του Αισώπου.

1. Χιμπατζήδες
Οι χιμπατζήδες είναι οι κοντινότεροι συγγενείς μας και προφανώς έμαθαν πώς να κατασκευάζουν και να χρησιμοποιούν εργαλεία χωρίς καμία ανθρώπινη βοήθεια, αφού έχουν βρεθεί πέτρινα "σφυριά" σε καταυλισμό χιμπατζήδων στην Ακτή Ελεφαντοστού που χρονολογούνται 4,300 ετών. Είναι ακόμη ικανοί να κατασκευάζουν "δόρατα" που αξιοποιούν για να κυνηγήσουν άλλα πρωτεύοντα για τροφή, και είναι γνωστό ότι κατασκευάζουν εξειδικευμένα εργαλεία για να συλλαμβάνουν τερμίτες.

Τροφικός καταρράκτης

Πριν από λίγο καιρό σε ένα σχόλιο είχα αναφέρει πως θα δημοσιεύσω ένα άρθρο για το πως η απουσία ενός και μόνο είδους, συγκεκριμένα ενός κορυφαίου θηρευτή, μπορεί να επηρεάσει τη δομή ολόκληρης της βιοκοινότητας, αλλά και του οικοσυστήματος γενικότερα. Το φαινόμενο είναι πραγματικά συγκλονιστικό και τα συμπεράσματα δικά σας...

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα peopleandideas.gr

Ο τυφλός ωρολογοποιός

Όποιος θέλει να μάθει απλά και κατανοητά τι είναι και πως λειτουργεί η εξέλιξη μέσω της φυσικής επιλογής δεν έχει παρά να διαβάσει το βιβλίο του Ernst Mayr "Τι είναι η εξέλιξη". Όποιος εν συνεχεία θέλει να πάει ένα βήμα παραπέρα στο πως κυρίως λειτουργεί ο μηχανισμός της φυσικής επιλογής και σε ποια σημεία διαφοροποιούνται οι διαφορετικές παραλλαγές της θεωρίας που προτάθηκαν αργότερα, δεν έχει παρά να μελετήσει το εκπληκτικό βιβλίο του Richard Dawkins "Ο τυφλός ωρολογοποιός". Ο τρόπος γραφής του και τα παραδείγματα που παραθέτει μετατρέπουν ένα θέμα, όπως η εξέλιξη, που πολλούς τους φοβίζει μόνο στην ιδέα να το μελετήσουν σε κάτι που διαβάζεται ευχάριστα. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι ο Dawkins κατέχει έδρα στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης για την Κατανόηση της Επιστήμης από το Ευρύ Κοινό.

"Η εξέλιξη διαμέσου της φυσικής επιλογής —η μη συνειδητή, αυτόματη, τυφλή, αλλά ουσιαστικά μη τυχαία διαδικασία που ανακαλύφθηκε από τον Δαρβίνο— δίνει τη μοναδική απάντηση στο μεγαλύτερο από όλα τα ερωτήματα: γιατί υπάρχουμε;
Αυτό είναι το θέμα του Τυφλού ωρολογοποιού, του βιβλίου που έχει τιμηθεί με το Βραβείο Faraday της Βασιλικής Εταιρείας του Λονδίνου (1990), έχει γυριστεί σε τηλεοπτικό φιλμ από το BBC (και το οποίο κέρδισε το βραβείο καλύτερης επιστημονικής ταινίας, το 1987), έχει μεταφραστεί σε πάρα πολλές γλώσσες και αποτελεί διαρκές παγκόσμιο μπεστ-σέλερ."

-Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

"Ο Τυφλός Ωρολοποιός είναι ένα ευχάριστο, στοχαστικό και συναρπαστικό κείμενο, γραμμένο για το ευρύ κοινό. Εξίσου ευχάριστα και επωφελώς διαβάζεται και από τους επαγγελματίες νεοδαρβινιστές εξελικτικούς. Ίσως θα έπρεπε να προσθέσω ότι αποτελεί, μετά τον Δαρβίνο, το καλύτερο βιβλίο για τη φυσική και φυλετική επιλογή, αν δεν έβλεπαν στις μέρες μας το φως πλήθος αξιόλογα βιβλία για το ίδιο θέμα, από τους George Williams, Elliot Sober, Helena Cronin και άλλους πολλούς. Ορισμένα πάντως από αυτά τα βιβλία απευθύνονται μόνο στους ειδικούς. Πάντως, το βιβλίο του Dawkins κατέχει εξέχουσα θέση ανάμεσά τους."

-Από το προλογικό σημείωμα του Κ.Κριμπά

Βιοποικιλότητα: όσο και να προσπαθούμε, η κατάσταση παραμένει θνήσκουσα

Ο κόσμος είναι αντιμέτωπος με την απώλεια μιας ακόμη προθεσμίας. Μέχρι το 2010 υποτίθεται πως θα υπήρχε "μία σημαντική μείωση¨στην ταχύτητα με την οποία οι ποικιλίες της ζωής εξαφανίζονται.

Τόσο η Σύμβαση για τη Βιολογική Ποικιλότητα (CBD) το 1993 όσο και οι Στόχοι Ανάπτυξης για την Χιλιετία από τα Ηνωμένα Έθνη το 2000 το ζήτησαν. Αλλά η πιο ευρεία ανάλυση της παγκόσμιας βιοποικιλότητας που επιχειρήθηκε ποτέ κατέληξε στο ότι αυτό δεν συμβαίνει - παρά το ότι φαίνεται να καταβάλλονται μαζικές κυβερνητικές προσπάθειες.

Ποτέ πριν δεν παρήγαγε κάποιος μία μοναδική μέτρηση της βιοποικιλότητας στα χιλιάδες είδη και ενδιαιτήματα ανά τη γη. Επιστήμονες που δουλεύουν στην CBD ανέπτυξαν 31 διαφορετικά καθεστώτα παρακολούθησης ώστε να ανιχνεύσουν την απώλεια ειδών, ενδιαιτημάτων και γενετικών ποικιλιών σε θηλαστικά, θαλάσσια ζώα, πουλιά και άλλες ευρείες κατηγορίες της ζωής. Αυτήν την εβδομάδα, για πρώτη φορά, τα συγκέντρωσαν όλα μαζί.

"Μαζί παρέχουν αδιαμφισβήτητα στοιχεία ότι ο φυσικός κόσμος καταστρέφεται τόσο γρήγορα όσο ποτέ" λέει ο Stuart Butchart του World Conservation Monitoring Centre των Ηνωμένων Εθνών στο Κέιμπριτζ και βασικός συγγραφέας της αναφοράς. Ένα μέρος της ανάλυσης θα δημοσιευθεί στο Global Biodiversity Outlook 3 της CBD του επόμενου μήνα.


Υποσχέσεις, υποσχέσεις

Οι έρευνες δείχνουν ότι η κατάσταση της ποικιλότητας της ζωής, από τα φύκια μέχρι τα θηλαστικά, έχει συνολικά χειροτερέψει από το 1970. Εν τω μεταξύ, πιέσεις που διαβρώνουν την ποικιλότητα, όπως η υπεραλίευση και η εισβολή ξενικών ειδών, έχουν αυξηθεί.

Ωστόσο, αυτό δεν ήρθε λόγω έλλειψης της προσπάθειας. Μοναδικά, επιπρόσθετα με την εξαφάνιση των ειδών, η αναφορά επίσης ανιχνεύει την προσπάθεια των κυβερνήσεων για να πετύχουν την υπόσχεση για το 2010. Αυτές έχουν αυξηθεί από το 1970.

Προφανώς όμως δεν έχουν δουλέψει πολύ καλά. Το πρόβλημα, λέει ο Butchart, είναι ότι ενώ υπάρχουν πολλά σχέδια στα χαρτιά, "έχουν στοχευθεί, υλοποιηθεί ή χρηματοδοτηθεί μη επαρκώς". Υπάρχουν πολλές προστατευόμενες περιοχές, αλλά δεν χορηγήθηκαν για αυτές αρκετά χρήματα και επίσης δεν είναι στις βιολογικά πιο σημαντικές περιοχές. Πάνω από 80% των κυβερνήσεων δεσμεύθηκε ότι θα αναχαιτίσει τα εισαγόμενα ξενικά είδη, αλλά λιγότερες από τις μισές έχουν κάνει κάτι.

Υπάρχουν κάποια λαμπρά δείγματα: για παράδειγμα ο Ευρωπαϊκός βίσονας που έχει ανακάμψει, και ένα σπανιότατο καλοβατικό πουλί της Νέας Ζηλανδίας διασώθηκε από την εξαφάνιση. "Αυτά υποδηλώνουν ότι μπορούμε να φροντίσουμε τη φύση αν αξιοποιήσουμε επαρκείς πηγές" δηλώνει ο Butchart. Ένα έξτρα ποσό των 4 δισ δολαρίων, σύμφωνα με μια εκτίμηση, μπορεί να κάνει τις προστατευμένες περιοχές της γης αποτελεσματικές.

Δυνάμεις καταστροφής

"Γι προσδοκούμε;" διερωτάται ο Daniel Pauly του Πανεπιστημίου της Βρετανικής Κολομβίας στο Βανκούβερ του Καναδά, ένας κορυφαίες επιστήμονας πάνω στα ιχθυαποθέματα και συγγραφέας της αναφοράς. "Οι δυνάμεις που καταστρέφουν τη βιοποικιλότητα είναι τεράστιες - η οικονομική επέκταση του ανθρώπου που ωθεί κάθε τι έξω από το δρόμο της. Οι δυνάμεις που δρούν ενάντια σε αυτό είναι πολύ μικρές. Η κατάσταση αυτή δεν θα αλλάξει έως ότου εμφανιστεί μία δύναμη που θα έχει την ίδια ισχύ με αυτές που διαδίδουν την καταστροφή".

Τα 193 έθνη που ανήκουν στην σύμβαση της βιοποικιλότητας θα συνεδριάσουν τον Οκτώβριο στη Nagoya της Ιαπωνίας, ώστε να θέσουν νέους στόχους πάνω σε αυτήν την ανάλυση. "Το 2010 δεν θα είναι η χρονιά που οι απώλειες σταμάτησαν ή έστω επιβραδύνθηκαν" λέει ο Butchart. " Πρέπει όμως να είναι η χρονιά στην οποία οι κυβερνώντες θα αρχίσουν να παίρνουν το πρόβλημα σοβαρά υπόψη τους και που θα αυξήσουν ουσιαστικά τις προσπάθειες για να σωθεί ότι έχει απομείνει από τον πλανήτη μας".

Πηγή: NewScientist